Krize Müdahale

Krize Müdahale Nedir?

Psikososyal koruma önleme ve krize müdahale hizmetleri yönergesi kapsamında kriz müdahalesi, zihinsel, duygusal, fiziksel ve davranışsal sıkıntılara anında yapılan acil bir müdahaledir. Bu yaklaşımı acil servislerde yaşadığı krizden kaynaklı intihar düşüncesi bulunan bireylerin psikososyal dengesini yeniden sağlamaya, uzun vadeli travma veya sıkıntı potansiyelini en aza indirmeye yardımcı olur.

Birçok kriz müdahalesi hastanelerde, kliniklerde, sosyal hizmetlerde, uyuşturucu tedavi merkezlerinde veya kişinin evinde sertifikalı krize müdahale ekibi tarafından yürütülür. Kriz danışmanlığı, psikoterapi veya benzer bir tedavi sağlamayı amaçlamaz ancak danışanların yardım, kaynak, istikrar ve destek almasına yardımcı olmak için kısa vadeli bir müdahalede bulunur.

Krize müdahale yaklaşımı, duygusal, zihinsel, fiziksel ve davranışsal sıkıntı veya problemler üreten bir olay yaşayan bireylere anında, kısa vadeli yardım sunmak için kullanılan yöntemleri ifade eder. Kriz, bir bireyin etkili problem çözme ve başa çıkma becerilerini kullanma yeteneğinde ani bir kayıp algıladığı herhangi bir durum olabilir. Bu durumlar doğal afetler, cinsel saldırı veya diğer cezai mağduriyet, hastalık, akıl hastalığı, intihar veya cinayet düşünceleri gibi yaşamı tehdit eden durumlar dahil olmak üzere herhangi bir olay veya durum kriz olarak kabul edilebilir. Bunun yanında, ilişkilerde kayıp veya ciddi değişiklikler bu durumlar arasında yer alır.

Kriz Durumu Nedir?

Kriz, travma, doğal afet, akıl hastalığı, tıbbi hastalık, mağduriyet, keder veya ilişki değişiklikleri anlamına gelebilir. Bir kriz durumuyla başa çıkmak herkes için kolay olmayabilirken, çoğu kez krizler, akıl hastalığı veya madde kullanım bozukluğundan mustarip birey için tekrar eden durumlardır.

Madde Bağımlılığı ve Ruh Sağlığı Hizmetleri İdaresi raporlarına göre, bir devlet psikiyatri hastanesinden taburcu edilen her 10 kişiden neredeyse biri 30 gün içinde yeniden hastaneye kaldırılırken, 180 gün içinde ise beşte birden fazlası yeniden hastaneye başvurur. Çoğu insan için, değişimin üstesinden gelme yeteneği zamanla öğrenilen bir durumdur, ancak tekrarlayan krizler bunu daha da zorlaştırabilir.

Kriz, kişinin stres, travma, keder, suçluluk, utanç veya zihinsel dengesini kaybetmesine ve hatta madde bağımlılığına geri dönmesine neden olan yaşanılan herhangi bir ikilemle başa çıkma yeteneğini kaybetmesine neden olabilir. Bir kişinin krizle baş edememesi çoğunlukla aşağıdaki işaretlerle kendini gösterebilir:

• Umutsuzluk
• Zayıf konsantrasyon
• Sinirlilik
• Başkalarıyla çatışmalar
• Sosyal durumlardan kaçınmak
• Öfke
• Keder
• İnkar
• Yemek yeme veya uyumada zorluk
• Alkol ve/veya diğer uyuşturucuları kötüye kullanmak
• İlgisizlik
• Depresyon
• Kaygı

Çoğunlukla, hem kriz hem de kriz müdahaleleri önceden haber verilmeksizin gerçekleşir. Kriz müdahale değerlendirmesini olabildiğince çabuk yürütmek, bir kişinin yaşamında yeniden kontrol ve denge duygusu kazanmasına yardımcı olmak için gerekli olabilir.

Kriz Türleri

Krizler her ne kadar uzmanlara göre farklı şekillerde sınıflandırılsa da iki ana türü vardır; bunlar travmatik ve gelişimsel krizlerdir.

Travmatik krizler: Travmatik krizler, travma yaşanmasına neden olan beklenmedik olaylardır. Bu olaylar arasında bir yakının kaybedilmesi, finansal krizler, hastalık, sakatlık, doğal afetler sayılabilir. Çoğunlukla 4-6 hafta arasında süren bu kriz dönemi 4 süreçten oluşmaktadır.

• Şok dönemi
• Tepki dönemi
• İşlem dönemi
• Yeniden uyum dönemi

Gelişimsel krizler: Bu kriz tipi kişilerin yaşamları boyunca gelişimleri ile ilgili yaşadıkları değişikliklerden kaynaklanmaktadır. Mesela hamilelik, ebeveynlerden ayrılma, taşınma gibi sebepler gelişimsel krizler olarak tanımlanabilir. Bu kriz dönemi 6 haftaya kadar değişken sürelerde ortaya çıkarken 4 dönem süreçte oluşmaktadır.

• Karşılaşılan problemle strese girerek çözmeye çalışma 
• Alışılagelen yöntemlerin işe yaramadığı yetersizlik duygusu
• Çözülemeyen durumdan dolayı yaşanan teslimiyet duygusu
• Gerginliğin katlanılmayacak duruma gelmesiyle saldırganlık, intihar, gibi davranış bozuklukları yaşanması

Uzmanlara göre kriz dönemleri genelde 1-5 hafta içinde bir şekilde (iyi veya kötü) biten durumlardır. Dolayısıyla yapılan acil müdahale çok değerlidir ve etkilidir. Genelde bu süreçlerde kişi ya da ailesi yardım arayışı içinde olduklarından dolayı müdahaleye açıktır ve yardım almaya gönüllüdürler.

Kriz Müdahalesi Amacı

Krize müdahalenin birkaç amacı vardır. Bir bireyin bir krize karşı duygusal, zihinsel, fiziksel ve davranışsal tepkilerinin yoğunluğunu azaltmayı amaçlar. Diğer bir amaç da bireylerin kriz öncesi işlevsellik düzeylerine dönmelerine yardımcı olmaktır. Bu şekilde, bireyler gelecekteki zorluklarla başa çıkmak için daha donanımlı hale gelir. 

Kriz müdahalesi, yaşananlar ve olanlarla ilgili duygular hakkında konuşarak, sorunları nasıl çözeceklerine dair yollar geliştirir. Dolayısıyla bireylerin içinde bulundukları krizlerden kurtulmalarına yardımcı olmayı ve uzun vadeli ciddi sorunların gelişmesini önlemeyi amaçlar. Yapılan araştırmalar, krize müdahalenin uygulanmasının, müracaat eden kişilerin sıkıntıları azalttığını ve daha iyi sorun çözme yetenekleri sağladığı gibi olumlu sonuçları olduğunu belgelemektedir.

Kriz Müdahalesi Süresi

Bireyler kriz anında yardım almaya daha açıktır. Bunun yanında bir kişi krizi son 24 saat içinde veya yardım aramadan önceki birkaç hafta içinde bir kriz yaşamış olabilir. Psikososyal koruma önleme ve krize müdahale hizmetleri yönergesi kapsamında krize müdahale bu kişiyi destekleyici bir şekilde yürütülür. Kriz müdahalesinin süresi, ortalama dört hafta olmak üzere, bir seanstan birkaç haftaya kadar değişebilir. Uzun süredir sorunları olan bireyler için krize müdahale yeterli değildir. Oturum uzunluğu 20 dakika ile iki veya daha fazla saat arasında değişebilir.

Krize müdahale eylem planı tüm çocuklar, ergenler ve daha genç ve yaşlı yetişkinler için uygundur. Hastane acil servisleri, kriz merkezleri, danışma merkezleri, akıl sağlığı klinikleri, okullar, ıslahevleri ve diğer sosyal hizmet kurumları gibi çeşitli ortamlarda gerçekleştirilebilir. İntihar, aile içi şiddet, cinsel saldırı ve diğer endişelerle ilgili krizleri ele almak için yerel ve ulusal yardım telefon hatları mevcuttur. Bu danışma ve yardım hatları genellikle haftanın yedi günü, günün 24 saati hizmette bulunurlar.

Krize Müdahale Aşamaları 

Kriz müdahalesi, krizden etkilenen bir kişiye olası kalıcı hasarı azaltmak için tasarlanmış kısa vadeli bir yönetim tekniğidir. Kriz, boşanma, şiddet, sevilen birinin vefatını veya ciddi bir hastalığın öğrenilmesini içerebilen ezici bir olay olarak tanımlanır. Başarılı bir müdahale, hasta hakkında arka plan bilgisi edinmeyi, olumlu bir ilişki kurmayı, olayları tartışmayı ve duygusal destek sağlamayı içerir. Bir psikososyal koruma önleme ve krize müdahale hizmetleri yönergesi, onaylama, anlamayı kolaylaştırma, teşvik etme, iyileşme ve sevkten oluşan yaygın bir müdahale modelidir. Bu yönerge bir krizin ardından hastaların zihinsel temellerine dönmelerine yardımcı olur.

Tipik bir kriz müdahalesi birkaç aşamadan oluşur. Bu aşamalar değerlendirme, eğitim, başa çıkma, problem çözme ve takip şeklindedir.

Değerlendirme

Kriz sırasında ne olduğunun ve bireyin buna tepkisinin bir değerlendirmesiyle başlar. Çoğu hastanın krize verdiği tepkiler ortaktır ve bu tepki modelleri şunlardır;

• Duygusal tepkiler:  Korku, öfke, suçluluk, keder vb. gibi
• Zihinsel tepkiler: Konsantrasyon güçlüğü, kafa karışıklığı, kâbuslar vb. gibi 
• Fiziksel tepkileri:  Baş ağrısı, baş dönmesi, yorgunluk, mide sorunları vb. gibi
• Davranışsal tepkiler: Bunlar yanında bazen uyku ve iştah sorunları, izolasyon, huzursuzluk davranışsal tepkiler görülebilir.

Bireyin intihar veya cinayet potansiyeli değerlendirmesi de yapılır. Ayrıca bireyin güçlü yönleri, başa çıkma becerileri ve sosyal destek ağları hakkında bilgi edinilir. Kriz değerlendirme aşamasında yedi aşamalı bir kriz müdahale modeli olarak değerlendirme yapılırken, kriz müdahale travma tedavisi ile birlikte kullanılabilir. Bu aşamalar şu şekilde sıralanabilir;

1. Etkilenen kişiyi değerlendirmek, 
2. Etkilenen kişiyle bağlantı kurmak
3. Sorunu anlamak,
4. Duygularla yüzleşmek, 
5. Başa çıkma stratejilerini keşfetmek, 
6. Bir tedavi plan uygulamak
7. Takip etmekten oluşur.

Bu yöntemlerin kullanılması, kişinin zihinsel durumunu düzeltmeye ve bir krizin hemen ardından herhangi bir psikolojik travmayı önlemeye yardımcı olabilir. Kriz müdahalesi, ağır ruhsal hastalıkları olanlar için olası bir tedavi planı olarak da geliştirilmiştir. 

Eğitim- Bilgilendirme

Krize müdahale aşamalarında eğitim yani bilgilendirme aşamasında; bireylerin krizlere verdiği çeşitli tepkiler hakkında bilgilendirilmesidir. Bu bilgilendirme yapılırken, anormal bir duruma normal tepkiler verdiklerine dair bir vurgu yapılması çok önemlidir. Bireylere ayrıca verdikleri cevapların geçici olduğu bu aşamada belirtilmesi önemlidir. Kişilerin karşılaştıkları krizlerden kurtulmayı bekleyebilecekleri belirli bir zaman olmamasına rağmen, bireyler başa çıkma ve problem çözme becerilerini geliştirerek iyileşme sürecine yardımcı olabilirler.

Başa Çıkma ve Problem Çözme

Kriz müdahalesinin diğer bir aşaması, bireylerin krizi ve bunlara tepkilerini anlamalarına yardımcı olmanın yanı sıra öfke ve suçluluk gibi duyguların farkına varması ve ifade etmesini içerir. Kriz müdahalesinin ana odak noktası, başa çıkma stratejilerini keşfetmektir. Bu süreçte bireylerin daha önce kullandığı ancak mevcut krizle başa çıkmak için kullanılmayan stratejiler geliştirilebilir veya güçlendirilebilir. Ayrıca yeni başa çıkma becerileri geliştirilebilirler. Başa çıkma becerileri, gevşeme teknikleri, gerginliğini ve stresi azaltma egzersizi içerebilir ya da düşünce ve duygularını saklamak yerine günlük yazarak kâğıda dökmek gibi tavsiyelerde bulunulabilir.

İlave olarak, sosyal destek veya rahatlık ve şefkat hissi veren insanlarla zaman geçirme seçenekleri de ele alınmaktadır. Kriz müdahalesinin bir başka odak noktası da problem çözmedir. Bu süreç, sorunu ve istenen değişiklikleri derinlemesine anlamayı, sorunu çözmek için alternatifleri düşünmeyi, alternatif çözümlerin artılarını ve eksilerini tartışmayı içerir. Bunun yanında bulunan çözümlerden birinin seçilmesi ve denenmesi için bir plan geliştirilerek sonucu değerlendirme de bu aşamadadır. Düşüncelerin duyguları ve davranışları etkileyebileceği fikrine dayanan bilişsel terapi, kriz müdahalesinde kullanılabilir.

Takip

Kriz müdahalesinin son aşamasında müdahale ekibi; kişinin yaşadığı krizle baş etmenin mümkün olduğunu belirtmek için bireyin yaptığı değişiklikleri gözden geçirmektedir. Aynı zamanda sıkıntılarını azaltabilecek olan etkili başa çıkma stratejilerini sürekli kullanmaları için onları teşvik edecektir. Ayrıca, kişinin özellikle gelecekteki olası krizlerle başa çıkma açısından geleceğe yönelik gerçekçi planlar yapabilmesine yardımcı olunur. Bireyin durumunun kötüleştiğine dair işaretler varsa bunlar kişiyle ve diğer müdahale ekibiyle tartışılarak ilave yardımlar sağlanabilirken, ileride kararlaştırılan bir zamanda telefonla arayarak takibini yapabilir.

Krize Müdahale ve İntihar

İntihar davranışı en sık görülen ruh sağlığı koşuludur ve acil müdahale gerektirir. Bu durumda krize müdahalenin amacı, kişinin istikrarlı bir duruma ulaşmasını sağlamaktır. Bunu sağlamak için kişiyi hayata bağlamak için intihar düşüncesine alternatif olacak çözümlerin araştırılması gerekir. Başka bir deyişle amaç, bireyin sıkıntısını azaltmasına ve krizden kurtulmasına yardımcı olmaktır. Acil servise müracaat eden bir bireyin değerlendirme sürecinde intihar düşüncesi varsa psikososyal koruma önleme ve krize müdahale hizmetleri yönergesi kapsamında spesifik olarak değerlendirme yapılır.

Değerlendirme

İntihar müdahalesi, bireyin yakın gelecekte intihara teşebbüs etme olasılığının değerlendirilmesiyle başlar. Bu değerlendirmenin çeşitli bileşenleri vardır. Öncelikle kriz müdahale ekibi tarafından, bireyin düşündüğü intihar eylemini nasıl gerçekleştireceğine dair bir planı olup olmadığını, yöntemin ne kadar ölümcül olduğunu (atış, aşırı doz), araçların mevcut olup olmadığını (silahlara erişim) ve planın ayrıntılı ve spesifik olup olmadığını değerlendirilir.

Kriz müdahale ekibi; aynı zamanda bireyin depresyon, umutsuzluk, düşmanlık ve kaygı gibi duygularını da değerlendirmektedir. Bu süreçte aile ve arkadaşlarından kişinin geçmiş intihar girişimlerinin olup olmadığı da değerlendirilir. Bununla birlikte kişinin yaşadığı bir hastalık veya kaza nedeniyle fiziksel yetenek kaybı, işsizlik ve önemli bir ilişkinin kaybedilmesi gibi mevcut herhangi bir kriz olayının veya koşulunun varlığı ve niteliği de değerlendirilecektir.

Krize Müdahalenin Önemi

Eğer bir kriz yönetilmezse, ciddi düzeyde psikolojik stres yaşayabilirken, bu durum majör depresif bozukluk ve diğer akıl sağlığı koşullarıyla ilişkilidir. Kriz müdahalesi, akıl hastalığının gelişimini önlemede etkili olmakla kalmaz, aynı zamanda şu anda bunlardan mustarip hastaları tedavi etmek için klinik bir ortamda da kullanılabilir. Yapılan araştırmalarda yetişkin ve pediatrik hastalar için yapılan kriz müdahalenin; acil servisler, geri dönüş vizitelerinde ve kalış sürelerinde düşüşlere sebep olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, kriz müdahale yaklaşımı hastaneye tekrar başvuranların sayısını azaltmıştır ve bir hastanın ruhsal durumunu iyileştirmede standart bakımdan daha etkilidir. 

Önceki çalışmalara dayanarak, kriz müdahalesinin psikiyatrik vakalarda sonuçların iyileştirilmesinde önemli bir rol oynadığı açıktır. Her ülke genellikle akıl sağlığını etkileyecek kriz dönemlerinde, yerel topluma destek sağlayan kriz müdahale ekiplerine sahiptir. Bu ekipler, doğal veya insan kaynaklı acil durumlarda da yardımcı olabilirken, kriz müdahale ekipleri genellikle durumu değerlendirir ve önceliklendirir. Sonrasında duruma göre acil müdahalede bulunurken, tıbbi veya akıl sağlığı personelinin acil müdahalesi için triyaj (aciliyeti belirleme sistemi) yapabilirler. Ek destek için yerel polisi ve diğer topluluk kaynaklarını arayabilirler.

Bunlar yanında kişinin durumu çok acil müdahale gerektirmiyorsa, kriz ekipleri etkilenen kişilere toplumda faydalı kaynaklar sağlayabilirler. Kriz müdahalesi, kriz senaryolarını uygun şekilde ele almak ve daha acil bakıma ihtiyaç duyan ciddi olayları önceliklendirmek, kriz durumunu yaymak ve ihtiyacı olan kişilere kaynak sağlamak için önemli bir rol oynar.