Kollaps

Kollaps Nedir?

Beynin yeterince oksijenlenememesi sebebiyle refleks olarak kişinin yere yığılmasına kollaps denir. Kollaps durumunda kısa süreli bilinç kaybı meydana gelebilmektedir. Kişinin bayılması sonucu yere düşmesi ile beynine giden kan miktarı artar ve kişinin durumu daha kolay düzelir. Kollaps sırasında kişi seslenilmesine ve sarsılmasına karşın ayılmayabilir, hatta bu sırada solunum durabilir, nabız zayıflayabilir. 

Bazı durumlarda kollapsın gerçekleşmesine karşın kişide bilinç kaybı olmayabilir. Bu durumda kollaps, genellikle kaslara bağlı sebeplerle ortaya çıkmaktadır. Kişinin kaslarını, iç kulağındaki denge organını ya da kasların kontrolünü sağlayan sinirlerini etkileyen durumlarda; bilinç kaybı olmaksızın kasların ani gevşemesine bağlı kollaps görülebilmektedir.

Kollaps durumunda mutlaka tıbbi yardıma başvurulmalıdır. Tıbbi yardıma ne kadar erken ulaşılırsa, tedavi o kadar iyi sonuç vermektedir. Kollaps ciddi sağlık sorunlarına işaret ediyor olabilir. Kollaps sonucunda özellikle yaşlılar düşerek ağır yaralar alabilir, bu yüzden kollapsın sebebinin araştırılması ve ani bayılmalara karşı önlemler alınması hayati önem taşımaktadır. 

Kollaps Belirtileri Nelerdir?

Kişi, farklı sebeplere bağlı olarak kollaps geçirebilir ve bazı durumlarda beraberinde bayılabilir. Kişinin bir yerlere takılma sonucu düşmesi gibi durumlar kollaps olarak değerlendirilmez. Kollaps durumunda kişinin yığılmasının sebebi kasların anlık olarak boşalmasıdır. Kollapsı diğer bayılmalardan farklı kılan özellikleri şunlardır:

• Kollapsta bilinç kaybının oluşmama ihtimali vardır. 
• Yığılma, herhangi bir travmaya maruz kalınması ile dengenin kaybedilmesine bağlı değildir.
• Kişinin nabzı zayıf, kan basıncı düşüktür.
• Kaslar gevşer, dizler boşalır ve kişi yere yığılır.
• Kişi oturduğu yerde kollaps yaşayabilir.
• Kollaps durumunda kişinin hava yolları sıkışabilir ve solunum yetmezliği ortaya çıkabilir. 

Kollaps Nedenleri Nelerdir?

Kollaps, vücudun pozisyonunu sağlayan kasların hakimiyetinin anlık olarak kaybedilmesine bağlı olarak kişinin yığılmasıdır. Farklı sebeplere bağlı olarak kişi kaslarının hakimiyetini kaybedebilir. Özellikle beyne giden kanın azalmasına sebep olan durumlarda, yığılma bir refleks olarak ortaya çıkabilir. Bunun sebeplerinden biri beynin kişiyi ayakta tutacak işlevleri yerine getirmesi için yeterince kanlanmamasıdır. Ayrıca yığılmak kişinin beynine daha çok kan gitmesini sağlar, ayakta durma halinde kanın beyne gitmesi yer çekimi tarafından da engelleneceği için daha zor olmaktadır. Beynine yeterince kan ulaşmayan kişi refleks olarak yere yığılır ve yer çekiminin bu etkisinin önüne geçilmiş olur.

Kollaps bazı durumlarda ciddi sağlık sorunlarına bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir. Kollapsa sebep olabilecek bazı sağlık sorunları şu şekildedir:

Nörolojik Sebepler

• Parkinson hastalığı
• İnme
• Nöbet
• Geçici iskemik atak (beynin kanlanmasında geçici bozulmalar)
• Vazovagal refleks (kalbin kasılmasını yavaşlatan bir sinirin çeşitli sebeplere bağlı olarak aktifleşmesi)

Kalp ve Damar Hastalıkları

• Kalp krizi
• Çeşitli sebeplere bağlı ortaya çıkan düşük kan basıncı
• Aort darlığı
• Kalpte ritim bozuklukları
• Beyni besleyen damarlarda darlık ve tıkanıklıklar
• Kalbin yeterince kan pompalayamamasına sebep olan yapısal sorunlar

Diğer

• Vücudun tamamını etkileyen ciddi rahatsızlıklar
• Alkol zehirlenmesi (güvenli dozun üzerinde alkol kullanımı)
• Özellikle göğüs ve baş travmasına sebep olan kazalar, yaralanmalar
• Madde suistimali, yüksek dozda ilaç kullanımı  

Kollaps Teşhisi

Kollaps, kişinin kaslarının boşalması ile anlık olarak ortaya çıkmaktadır ve kollapsın meydana gelmesinin özel bir değerlendirilmeyle teşhis edilmesi gerekmemektedir. Ancak kollapsın sebebinin teşhis edilmesine yönelik çeşitli değerlendirmeler gerçekleştirilmektedir. Kollapsın sebebinin teşhis edilmesinde kullanılacak ilk yöntem kişinin genel sağlık durumu ve geçmişinde görülmüş olabilecek kollapslar hakkında bilgi edinilmesidir. Kronik kan basıncı düşüklüğü olan bir kişide ilk değerlendirme sırasında da düşük ya da alt sınırda normal bir kan basıncının ölçülmüş olması kollapsın sebebinin ortaya çıkarılmasını sağlar.  

Nörolojik Değerlendirme

Kişinin bilinen nörolojik hastalıkları kollaps sonrasında değerlendirilir. Kişinin beynindeki elektriksel etkinlikler elektroensefalogram ile değerlendirilebilir. Kişinin nöbet geçirmesi halinde elektroensefalogramda görülen değişiklikler nöbet tipinin ayırt edilmesini ve uygun tedavinin seçilmesini kolaylaştırır. Beynin difüzyon manyetik rezonans ve bilgisayarlı tomografi görüntülemeleri ile değerlendirilmesi, beyindeki tümör ve enfarktüs (beynin bir kısmının canlılığını yitirmesi) gibi sorunların tespitini sağlar. Eğik masa testinde, kişinin vücudu farklı derecelerde eğilerek kollaps gelişimi tetiklenmeye çalışılır. Eğik masa testinde kollaps gelişimi gerçekleşirse vazovagal refleks gelişimine bağlı olarak kollaps geliştiği düşünülür. 

Kalp ve Damar Hastalıkları Değerlendirmesi

Kişinin kan basıncının düşük olması, kollapsın en önemli sebeplerindendir. Kan basıncının ölçülmesi, kollaps sonrasında yapılması gereken ilk tetkiklerdendir. Kan basıncının normal bulunması halinde, kişi ayaktayken kan basıncı tekrar ölçülebilir. Bazı kişilerin kan basıncı ayağa kalkmaları halinde ciddi anlamda düşmektedir. Bu duruma ortostatik hipotansiyon (pozisyona bağlı kan basıncı düşüklüğü) adı verilmektedir. Ortostatik hipotansiyon önemli bir kollaps sebebidir ve mutlaka değerlendirilmelidir.

Elektrokardiyogram, kalbin elektriksel etkinliğinin değerlendirilmesini ve kaydedilmesini sağlar. Kalpteki ritim bozuklukları elektrokardiyogram ile değerlendirilebilmektedir. 

Ekokardiyogram, kalbin ve büyük damarların görüntülenmesini sağlar. Kalp ve büyük damarlardaki yapısal bozukluklar ekokardiyogram ile değerlendirilebilir. Aort darlığı kollapsa sebep olan yaşamsal sorunlardandır, ekokardiyogram ile aort darlığı tespit edilebilir ve hızlı bir şekilde tedavisi mümkün olur. 

Kan Testi

Madde suistimali, parasetamol ve asetil salisilik asit gibi ilaçların yüksek dozlarda kullanımı kollapsa sebep olabilmektedir. Kişinin kanında bu maddelerin bulunması, kollapsın sebebinin belirlenmesini sağlayabilir.    

Kollaps Tedavisi

Kollaps, acil bir durumdur ve acil kliniklerinde tedavi edilmektedir. Acile başvuran hastalarda öncelik sırasının belirlenmesi için ön durum değerlendirmesi yapılır. Eğer kişinin bilincinin açık olduğu kesin değilse, öncelikle kişinin bilinç durumu kontrol edilir. Kişinin adı öğrenilebiliyorsa tıbbi geçmişine ve bilinen hastalıklarına erişilerek kollapsın olası sebepleri değerlendirilir. Kollaps ile birlikte bilinç kaybının görülmesi kollapsın daha ciddi sebepleri olabileceğini göstermektedir.

Bilinç kaybı olan kişide acil değerlendirme şu sıralamaya göre gerçekleştirilmektedir: 

Hava yolu: Kişinin hava yolunda tıkanıklık varlığı araştırılmaktadır. Kişinin dilinin boğazına kaçması, en güçlü alerjik tepki olan anafilaksi halinde hava yolunun ödem sebebiyle kapanması gibi durumlarda kişinin yeterli nefes alması mümkün olmamaktadır. Bu sebeple öncelikle kişinin hava yolunun açıklığı değerlendirilir ve açık olmaması halinde gerekli müdahale gerçekleştirilir. 

Soluk Alışverişi: Kişinin kendiliğinden soluk alıp verme durumu değerlendirilir. Kişi kendiliğinden solumuyorsa soluk alıp vermesi için çeşitli destek cihazlarına bağlanabilir ya da acil olarak ambulanabilir. Ambu, ağza yerleştirilen yüz maskesi ve havayı bulunduran balondan oluşur ve balonun sıkılmasıyla havanın kişiye ağızdan yüksek basınçla verilmesiyle kişinin akciğerlerine hava akışı sağlanır. 

Dolaşım: Bazı uzmanlara göre dolaşımın kontrolü hava yolu ve soluk alışverişinin değerlendirilmesinden önce gerçekleştirilmelidir. Kişinin nabız ve kan basıncının ölçülmesi yoluyla değerlendirilir. Bunun yanında dış ve iç kanamalar ve damar yaralanmaları da değerlendirilmelidir. Kan basıncında hayati düşüş görülmesi halinde kişiye kan ve diğer takviye sıvıların damardan verilmesi gerekebilir, böylece damar içerisindeki sıvı artırılır ve kişinin kan basıncı yükseltilir.  

Nörolojik Muayene: Kollaps sırasında yere düşen kişinin vücudu travma sebebiyle hasar alabilir. Özellikle baş ve boyun yaralanmalarında nörolojik yapıların hasarlanma riski yüksektir. Omurlardaki kırıklar, kişinin hareket etmesi halinde omurilikte hasarlara sebep olabilir ve kişide sekel kalabilir. Sinir hasarlarının erken dönemde tedavi edilmesi genellikle daha iyi sonuçlar vermektedir, ayrıca sinir hasarının gelişmemesi için kişinin hareketlerinin kısıtlanması kişinin iyileşmesini başka açılardan yavaşlatabilmektedir. Nörolojik değerlendirmenin hızlı bir şekilde yapılması, sorunlara hızlı müdahale edilmesi veya gereksiz kısıtlamaların uygulanmaması açısından önem taşımaktadır.  

Genel Muayene: Kişinin tepeden tırnağa değerlendirilmesidir. İlk müdahalelerde atlanmış olabilecek durumlar değerlendirilir, düşme sebebiyle meydana gelebilecek morluk, kırık ve çıkıklar konusunda hassas olunmalıdır. 

Hayati tehlike geçtikten ve kişinin hayatı normale döndükten sonra, kişinin kollaps geçirmesinin sebebi araştırılmalıdır. Teşhis yöntemlerinin uygulanması ile tespit edilen sorunların çözümüne yönelik farklı tedaviler uygulanabilir. Kollapsın sebebinin tam olarak belirlenememesi veya tedavisinin kesin olarak sağlanamaması halinde, kişinin tekrar kollaps geçirme riskine karşı tetikte olması önerilir. Kan basıncı düşük olmaya meyilli kişilerde, belli bir süre yeterli su tüketilmemesi bile kan basıncının kollapsa sebep olacak kadar düşmesi ile sonuçlanabilir. Kollaps sorunu yaşamış olanlar yeterli sıvı tüketmeye dikkat etmelidir. 

Kollaps Tedavi Edilmezse

Kollaps bazı durumlarda ciddi sorunlara işaret etmez ve tekrar görülmez. Ancak tekrarlayan kollapsların altındaki sorunun teşhis ve tedavisi hayati olabilir. Kollapsın araç kullanımı gibi tehlikeli durumlarda meydana gelmesi halinde, kollaps anında kişinin kontrolünün azalmasına bağlı ikincil sorunlar ciddi tehlike arz etmektedir. Kişinin düşmesi sırasında vücudunun aldığı travma, kollapsın sebebinden daha büyük sorunlara yol açabilir. 

Aort darlığı gibi kalp ve damarlarla ilişkili bazı kollaps sebepleri yaşam beklentisi ve kalitesini etkileyebilmektedir. Bu hastalıkların erken teşhis ve tedavisi ile kişinin yaşayabileceği sağlık sorunları önemli ölçüde azalır.  

Kollapsa Ne İyi Gelir?

Kalp ve damar hastalıkları ile nörolojik sorunlar kollapsa en sık sebep olan kronik hastalıklardır. Bu sistemlerin hastalıkları ile ilişkili ilaçların düzenli olarak kullanılması kollapsların gelişimini engelleyebilir. Kollaps geçirmeye yatkın olan kişiler, kollaps halinde aniden yere düşerek sık sık ciddi travmalar geçirebilirler. Bu sebeple bu kişilerin riskli etkinlikler yapmaktan kaçınmaları, özellikle araç kullanımı gibi kollapsın yüksek tehlike yaratacağı durumlarda dikkatli olmaları gerekmektedir.   

Kollapsa Ne İyi Gelmez?

Kollaps sonrasında acil servis başvurulması için kişi kendisi yola çıkmamalıdır. Kollapsın tekrarlama riski bulunur. Kişi bir yakını tarafından veya ambulans aracılığıyla acil servise ulaştırılarak hızlı bir şekilde değerlendirilmelidir. 

Kollapsların ciddiye alınmaması, kollaps sonrasında tıbbi yardıma başvurulmaması esas sorunun tedavi edilmesinin önüne geçebilir ve gelecekte önlenebilecek kollapsların meydana gelmesine sebep olur. Kollaps sonrasında hemen tıbbi yardıma başvurulmalı, verilen tıbbi öneriler reddedilmemeli ve ilaçlar düzenli bir şekilde kullanılmalıdır. İleri yaşlarda kişiler kemik erimesi gibi sebeplere bağlı olarak kollapsa bağlı travmalarda daha ciddi yaralanmalara maruz kalabilir.

Kollaps için Hangi Doktora Gidilir?

Kollaps geçiren bir kişi ile karşılaşılması halinde hızlı bir şekilde ambulansa haber verilmeli veya acil servise başvurulmalıdır. Daha önceden kollaps geçirmiş kişilerde kollapsın sebebinin araştırılması için çeşitli testler gerçekleştirilebilmektedir. Kollaps genellikle ani gelişen kan basıncı düşüklüklerine bağlı gerçekleşmektedir, bu sebeple kollaps geçirmiş kişilerin kardiyoloji bölümlerine başvurmaları ve kalp ve damar sağlıklarının araştırılması önemli sağlık sorunlarının tespit edilmesini sağlayabilir. Kollapsın sık karşılaşılan diğer bir sebebi inme ve nöbetlerdir, kişinin sinir sisteminin kollapsa sebep olabilecek bozukluklara karşı muayene edilmesi için nöroloji kliniklerine başvurulması gerekir.