Kolera, Vibrio cholerae bakterisinin neden olduğu akut bir bağırsak enfeksiyonudur. Kirli su ve gıdalarla bulaşan bu hastalık, şiddetli ishal ve dehidrasyonla karakterizedir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl 1.3-4 milyon vaka görülmekte ve 21.000-143.000 ölümle sonuçlanmaktadır.
Kolera Nasıl Bulaşır?
Bakteri fekal-oral yolla yayılır. Kontamine su kaynakları, pişmemiş deniz ürünleri, hijyenik olmayan gıda hazırlama koşulları başlıca bulaşma nedenleridir. Salgınlar genellikle temiz suya erişimin kısıtlı olduğu toplu yaşam alanlarında, doğal afet sonrası kamplarda veya kanalizasyon altyapısının yetersiz olduğu bölgelerde patlak verir.
Belirtiler ve Klinik Seyir
Hastalık 12 saat-5 günlük kuluçka süresinden sonra ani başlar. En tipik bulgu "pirinç suyu görünümünde" bol miktarda, ağrısız ishaldir. Günde 10-20 litre sıvı kaybına yol açabilen bu ishal, saatler içinde şiddetli dehidrasyona neden olur. Deri elastikiyetinin kaybı, çökük gözler, hipotansiyon, kas krampları ve asidoz eşlik eden diğer bulgulardır. Tedavi edilmeyen vakalarda böbrek yetmezliği ve şok gelişebilir.
Tanı Yöntemleri
Hızlı tanı için dışkı örneğinde "darting motility" gösteren bakterilerin mikroskobik incelemesi önem taşır. Kesin tanı dışkı kültürüyle konulur. TCBS (Thiosulfate Citrate Bile Salts) besiyeri üzerinde sarı kolonilerin varlığı tanıyı destekler. Hızlı test kitleri ve PCR yöntemleri de salgın durumlarında kullanılır.
Tedavi Protokolleri
Rehidrasyon tedavinin temelini oluşturur. Hafif vakalarda oral rehidratasyon sıvısı (ORS), ağır vakalarda intravenöz sıvı replasmanı (Ringer Laktat) uygulanır. Antibiyotik tedavisi sıvı kaybını %50 azaltır ve dışkıyla bakteri yayılımını kısıtlar. Yetişkinlerde tek doz 300 mg doksisiklin veya çocuklarda 12.5 mg/kg azitromisin ilk seçenektir. Çinko takviyesi çocuklarda ishal süresini kısaltır.
Korunma Stratejileri
Su kaynaklarının klorlanması (0.5 ppm serbest klor) en etkili önlemdir. Kaynatılmış su tüketimi, kabuklu deniz ürünlerinin iyi pişirilmesi, el hijyenine dikkat edilmesi kritik öneme sahiptir. Oral kolera aşıları (Dukoral, Shanchol) %65-85 koruma sağlar. Salgın durumlarında tek doz aşılama etkilidir. Hamileler ve HIV pozitif bireylerde güvenle uygulanabilir.
Risk Grupları ve Komplikasyonlar
5 yaş altı çocuklar, mide asidi düşük bireyler (antiasit kullananlar), malnütrisyonlu kişiler risk altındadır. Tedavi edilmeyen vakalarda hipoglisemi, hipokalemi, akut böbrek yetmezliği ve hipovolemik şok ölümcül olabilir. Uzun dönemde safra kesesinde bakteri kronik taşıyıcılığa neden olabilir.
Seyahat Edenler İçin Öneriler
Endemik bölgelere (Haiti, Yemen, Afrika’nın bazı kesimleri) seyahat edenler mutlaka aşılanmalıdır. Sokak satıcılarından yiyecek alınmamalı, şişelenmiş sular tercih edilmeli, çiğ sebzeler sirke ile dezenfekte edilmelidir. Seyahat dönüşünde ishal gelişirse acilen sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Dünya Sağlık Örgütü’nün Müdahale Planı
WHO’nun "Ending Cholera: A Global Roadmap" programı 2030’a kadar ölümleri %90 azaltmayı hedefler. Bu kapsamda su-sanitasyon altyapısının iyileştirilmesi, aşı stoklarının oluşturulması ve hızlı müdahale ekiplerinin kurulması önceliklidir.
