Kendine zarar verme, bireylerin duygusal acıyı fiziksel eylemle dışa vurma yöntemidir. Kesme, yakma veya çarpma gibi davranışlarla kendini gösteren bu durum, bir intihar girişimi değil, başa çıkma mekanizması olarak ortaya çıkar. Özellikle ergenler ve genç yetişkinlerde görülmekle birlikte her yaşta rastlanabilir.
Nedenleri ve Tetikleyiciler
Bu davranışın temelinde genellikle yoğun duygusal acı, öfke veya boşluk hissi yatar. Travmatik deneyimler, istismar öyküsü, sosyal izolasyon veya dürtü kontrol sorunları tetikleyici olabilir. Depresyon, kaygı bozuklukları, sınırda kişilik bozukluğu veya travma sonrası stres bozukluğu gibi psikiyatrik tanılar da riski artırır. Bireyler çoğunlukla içsel gerilimi azaltmak, duyarsızlaşmayı kırmak veya cezalandırma amacıyla bu yola başvurur.
Belirtiler ve Tanı
Fiziksel işaretler arasında kol/bacaklarda paralel kesikler, yanık izleri veya morluklar bulunur. Davranışsal ipuçları ise sürekli uzun kollu giyinme, keskin nesneleri saklama veya sosyal çekilmedir. Tanı klinik görüşme ve psikiyatrik değerlendirmeyle konur. Özellikle intihar riskinin ayırt edilmesi hayati önem taşır.
Tıbbi ve Psikolojik Riskler
- Fiziksel: Enfeksiyon, kalıcı yara izleri, sinir hasarı
- Psikolojik: Davranışın kronikleşmesi, duygu regülasyonunun bozulması
- Sosyal: Damgalanma, ilişki çatışmaları, izolasyon
Tedavi Yaklaşımları
- Diyalektik Davranış Terapisi (DDT): Duygu düzenleme ve sıkıntıya dayanma becerileri kazandırır.
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Zarar verici düşünce kalıplarını değiştirmeye odaklanır.
- İlaç Tedavisi: Altta yatan depresyon veya kaygı için antidepresanlar kullanılır.
- Grup Terapisi: Benzer deneyimleri paylaşanlarla destek mekanizması oluşturur.
Acil Durumlarda Müdahale
Ağır kanama, enfeksiyon belirtileri veya intihar düşünceleri varsa acil servise başvurulmalıdır. Kriz anlarında 112 Acil, 183 Aile-Sosyal Destek Hattı veya Psikiyatri Acil servisleri devreye girmelidir.
Ailelere Öneriler
- Yargılayıcı dil kullanmadan "Bu senin için çok zor olmalı" gibi empatik cümleler kurun.
- Kesici aletleri ortadan kaldırmak yerine alternatif başa çıkma yöntemleri sunun (buz uygulama, kırmızı kalemle çizme).
- "Dikkat çekmek için yapıyor" gibi önyargılardan kaçının.
İyileşme Sürecinde Destek
- Güvenli Ortam: Tetikleyicilerin minimize edildiği düzen oluşturun.
- Duygu Günlüğü: Hissedilenlerin yazıya dökülmesi dürtü kontrolü sağlar.
- Sanat Terapisi: Resim veya müzikle duyguların ifade edilmesi.
Önleme Stratejileri
Okullarda psiko-eğitim programları, sosyal hizmetlerin erken müdahale ekipleri ve medyada farkındalık çalışmaları kritik rol oynar. Bireysel düzeyde stres yönetimi tekniklerinin öğrenilmesi nüksetmeyi engeller.
Uzun vadeli iyileşme mümkündür. Profesyonel destek alan bireylerin %80’inde davranışlar 5 yıl içinde tamamen sonlanır. Unutmayın: Yardım istemek güçsüzlük değil, özsaygının göstergesidir.
