Karşı gelme bozukluğu (KGB), çocuk ve ergenlerde otorite figürlerine karşı sürekli meydan okuma, öfke patlamaları ve inatçı davranışlarla karakterize bir davranış bozukluğudur. Bu durum, basit itaatsizlikten farklı olarak sosyal ve akademik işlevselliği ciddi şekilde bozar.
Karşı Gelme Bozukluğu Nedir?
DSM-5 tanı kriterlerine göre KGB, en az 6 ay süren öfkeli/karamsar duygudurum, tartışmacı davranışlar veya intikam alma eğilimi ile kendini gösterir. 5-10 yaş arası çocuklarda daha sık görülmekle birlikte ergenlerde de ortaya çıkabilir. Tanı için davranışların akran ilişkilerini veya okul performansını bozacak düzeyde olması gerekir.
Temel Belirtiler ve İşaretler
- Öfke Patlamaları: En ufak eleştiriye aşırı tepki, sık sık sinirlenme
- Tartışmacı Tutum: Yetişkinlerin kurallarını sürekli reddetme, otoriteyle bilinçli çatışma
- Kasıtlı Provokasyon: Başkalarını kızdırmak için bilinçli eylemler
- Suçu Başkasına Atma: Kendi hataları için başkalarını suçlama eğilimi
- İntikam Alma: Kin tutma ve hakaret içeren davranışlar (ayda en az 2 kez)
Nedenleri ve Risk Faktörleri
Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu gelişir:
- Nörobiyolojik: Prefrontal korteksteki işlev bozuklukları, serotonin dengesizliği
- Aile Dinamiği: Tutarsız disiplin, aşırı cezalandırıcı veya ihmalkar ebeveyn tutumları
- Çevresel: Akran zorbalığı, travmatik yaşam olayları, düşük sosyoekonomik düzey
- Eşlik Eden Durumlar: DEHB (%40-60), öğrenme güçlükleri, anksiyete bozuklukları
Tanı Süreci ve Ayırıcı Tanı
Tanı için çocuk psikiyatristi şu adımları izler:
- Kapsamlı klinik görüşme (çocuk ve ebeveynle ayrı ayrı)
- Davranış değerlendirme ölçekleri (Conners, CBCL)
- Okul gözlem raporları ve öğretmen değerlendirmeleri
- Ayırıcı tanı: Davranım bozukluğu, bipolar bozukluk, dikkat eksikliği
Tedavi Yaklaşımları
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
- Öfke yönetimi becerileri
- Problem çözme teknikleri
- Sosyal beceri eğitimi (8-12 seans)
Aile Temelli Müdahaleler:
- Ebeveyn eğitimi (PCIT): Sınır koyma stratejileri
- Yapılandırılmış ödül sistemleri
- Tutarlı disiplin yöntemleri
İlaç Tedavisi (Eşlik Eden Durumlarda):
- DEHB varlığında metilfenidat
- Dürtüsellik için guanfasin
- Agresyon kontrolünde risperidon
Okulda Destek Stratejileri
- Bireyselleştirilmiş eğitim planı (BEP)
- Davranış değiştirme kartları
- Sınıf içi molalar ve duyusal düzenleme araçları
- Akran arabuluculuk programları
Ebeveynlere Pratik Öneriler
- Net Sınırlar: Kuralları basit ve somut ifade edin ("Ödevini 19:00’a kadar bitir")
- Seçim Hakkı: Kontrol ihtiyacını yönetmek için sınırlı seçenekler sunun ("Elbiseni kendin mi giymek istersin, yardım mı?")
- Olumlu Pekiştirme: İşbirlikçi davranışları anında ödüllendirin
- Duygu Koçluğu: Öfke nöbetlerinde "Şu an çok kızgınsın, sakinleşince konuşalım" gibi yansıtıcı ifadeler kullanın
Prognoz ve Önleme
Erken müdahale ile %70-80 olumlu sonuç alınır. Kritik faktörler:
- Aile terapisine katılım
- Okul-ailedoktor işbirliği
- Tutarlı disiplin ortamı
Korunmada 3-6 yaş döneminde duygu düzenleme becerilerinin kazandırılması, empati eğitimi ve sosyal oyun grupları etkilidir.
