İnsülin direnci, vücudun pankreastan salgılanan insülin hormonuna karşı duyarsızlaşmasıdır. Bu durumda hücreler glikozu etkili şekilde kullanamaz, kan şekeri yükselir ve zamanla Tip 2 diyabet gelişme riski artar. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre yetişkin nüfusun %25-30’unda insülin direnci bulunuyor.
İnsülin Direncinin Nedenleri
Temel mekanizma, hücrelerin insülin reseptörlerinin işlev bozukluğudur. Genetik yatkınlık önemli rol oynasa da başlıca tetikleyiciler şunlardır:
- Aşırı karın yağlanması (viseral yağ dokusu inflamatuar sitokin üretir)
- Hareketsiz yaşam tarzı (kas dokusunun glikoz kullanımını azaltır)
- Rafine karbonhidrat ve şeker tüketiminin yüksek olması
- Kronik stres (kortizol hormonunun insülin etkisini baskılaması)
- Uyku apnesi gibi uyku bozuklukları
Belirtiler ve Tanı Yöntemleri
İnsülin direnci sinsi ilerler; erken evrede bariz belirti vermeyebilir. En yaygın göstergeler:
- Yemek sonrası ani yorgunluk ve uyku hali
- Tatlı krizleri ve sık acıkma
- Bel çevresinde kalınlaşma (kadınlarda >80 cm, erkeklerde >94 cm)
- Ciltte akantozis nigrikans (ensede/koltuk altında kadifemsi koyu lekeler)
- Kan tahlillerinde HDL düşüklüğü ve trigliserid yüksekliği
Tanı için HOMA-IR testi kullanılır: Açlık insülini (µU/mL) x Açlık glukozu (mg/dL) / 405 formülüyle hesaplanır. Değerin 2.7’nin üzerinde olması direnci gösterir.
Komplikasyonlar ve Riskler
Tedavi edilmeyen insülin direnci ciddi sağlık sorunlarına yol açar:
- Tip 2 diyabet (10 yıl içinde %30-40 gelişme riski)
- Polikistik over sendromu (PKOS) ve infertilite
- Karaciğer yağlanması (NASH)
- Kardiyovasküler hastalıklar
- Alzheimer ile bağlantılı (Tip 3 diyabet olarak adlandırılır)
Tedavi Stratejileri
-
Diyet Değişiklikleri:
- Düşük glisemik indeksli beslenme (tam tahıllar, baklagiller)
- Rafine şekerin tamamen kesilmesi
- Anti-inflamatuar gıdalar (zeytinyağı, ceviz, yeşil yapraklılar)
-
Egzersiz Protokolü:
- Haftada 150 dakika direnç egzersizi (ağırlık/plank)
- HIIT (yüksek yoğunluklu aralıklı antrenman)
- Günlük 10.000 adım hedefi
-
Farmakolojik Yaklaşımlar:
- Metformin: Karaciğerde glikoz üretimini baskılar
- GLP-1 agonistleri: İştah kontrolü ve pankreas fonksiyonunu düzenler
- Tiazolidinedionlar: Periferik insülin duyarlılığını artırır
Önleme ve Yönetim
- Biyolojik saat düzeni: Akşam 20:00’den sonra yemek yememek
- Aralıklı oruç: 16:8 modeli (8 saat yeme penceresi)
- Stres yönetimi: Nefes egzersizleri ve yoga
- D vitamini seviyeleri: Kandaki D vitamini düzeyinin 50 ng/mL üzerinde tutulması
Hangi Durumlarda Doktora Başvurulmalı?
Bel çevresi ölçümünüz risk sınırını aşıyorsa, açlık kan şekeri 100 mg/dL’nin üzerindeyse veya PKOS teşhisi aldıysanız endokrinoloji uzmanına danışın. Düzenli kontrollerle diyabet gelişimi %58 oranında önlenebilir.
