İnflamatuar bağırsak hastalığı (İBH), sindirim kanalında kronik iltihaplanma ile karakterize ciddi bir sağlık sorunudur. Crohn hastalığı ve ülseratif kolit olmak üzere iki ana formu bulunur. Bu hastalıkların kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık, bağışıklık sistemi anomalileri ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Hastalığın Temel Tipleri
Crohn hastalığı ağızdan anüse kadar sindirim sisteminin herhangi bir bölümünü etkileyebilir. İltihap bağırsak duvarının tüm katmanlarına yayılır ve "atlayan lezyonlar" şeklinde görülür. Ülseratif kolit ise sadece kalın bağırsağı tutar ve iltihap genellikle rektumdan başlayarak yukarı doğru ilerler. Mukozal yüzeyle sınırlı kalır.
Belirtiler ve Klinik Tablo
- Sindirim Sistemi Bulguları: İshal (kanlı veya mukuslu), karın ağrısı, acil dışkılama ihtiyacı
- Sistemik Etkiler: Açıklanamayan kilo kaybı, yorgunluk, iştahsızlık
- Ekstraintestinal Bulgular: Eklem ağrıları, cilt lezyonları (eritema nodosum), göz iltihapları (üveit)
- Komplikasyonlar: Bağırsak daralması, fistüller, toksik megakolon
Teşhis Sürecinde Kullanılan Yöntemler
Tanı için multidisipliner yaklaşım gerekir. Kolonoskopi ve biyopsi altın standart yöntemlerdir. Endoskopik görüntülemede ülserler, psödopolipler ve mukozal kırılganlık tipiktir. Dışkıda kalprotektin testi, inflamasyonu göstermede yardımcıdır. MR enterografi ve kapsül endoskopi ince bağırsak tutulumunu değerlendirir.
Modern Tedavi Yaklaşımları
-
İlaç Tedavileri:
- Aminosalisilatlar (Mesalamin) hafif-orta ataklarda
- Kortikosteroidler (Prednizon) akut alevlenmelerde
- İmmünomodülatörler (Azatioprin) sürdürüm tedavisinde
- Biyolojik ajanlar (Anti-TNF, Anti-integrinler) dirençli vakalarda
-
Cerrahi Seçenekler:
- Ülseratif kolit için total kolektomi
- Crohn’da striktüroplasti veya rezeksiyon
- İleal pouch-anal anastomoz (IPAA) cerrahisi
-
Diyet ve Yaşam Tarzı:
- Akut dönemde düşük lifli beslenme
- Laktoz intoleransına dikkat
- D vitamini ve kalsiyum takviyesi
- Sigaranın bırakılması (özellikle Crohn hastalarında)
Hamilelik ve İBH Yönetimi
Gebelikte hastalık aktivitesi yakından izlenmelidir. Çoğu ilaç (biyolojikler dahil) gebelikte kullanılabilir. Remisyondaki hastaların bebeklerinde risk artışı gözlenmez. Doğum şekli, perianal hastalık varlığına göre planlanır.
Yeni Tedavi Stratejileri
- Hedefe Yönelik Küçük Moleküllü İlaçlar: JAK inhibitörleri (Tofasitinib)
- Mikrobiyota Temelli Tedaviler: Fekal mikrobiyota transplantasyonu
- Kişiselleştirilmiş Tıp: Farmakogenetik testlerle ilaç yanıtı öngörüsü
Rutin Takip ve Önlemler
- Kolonoskopik kanser taraması (8-10 yıl sonra yıllık)
- Kemik mineral yoğunluğu ölçümü
- Aşılama (grip, pnömokok, hepatit B)
- Psikolojik destek (anksiyete-depresyon riski)
Beslenme Önerileri
Akut atak döneminde enteral beslenme desteği gerekebilir. Remisyonda Akdeniz diyeti önerilir. Probiyotiklerin (özellikle VSL#3) ülseratif kolit sürdürümünde rolü vardır. Fermente gıdalar ve omega-3 yağ asitleri antiinflamatuar etki gösterir.
