Hipofiz bezi, beynin tabanında yer alan ve endokrin sistemin "ana kontrol merkezi" olarak görev yapan fasulye büyüklüğünde bir organdır. Büyüme, üreme, metabolizma ve stres yanıtı gibi hayati fonksiyonları düzenleyen hormonları salgılar. Hipofiz bezindeki bozukluklar, vücudun hormonal dengesini ciddi şekilde etkileyebilir.
Hipofiz Hastalıklarının Temel Türleri
- Hipofiz Adenomları: En yaygın hipofiz hastalığıdır. Genellikle iyi huylu tümörler olmakla birlikte hormon salgılayan (fonksiyonel) veya salgılamayan (nonfonksiyonel) tipleri vardır. Prolaktinoma (prolaktin hormonu fazlalığı) en sık görülen adenom türüdür.
- Hipofiz Yetmezliği (Hipopituitarizm): Hipofizin bir veya daha fazla hormonu yetersiz üretmesidir. Tümörler, kafa travmaları veya Sheehan sendromu gibi nedenlerle ortaya çıkabilir.
- Akromegali ve Devlik: Büyüme hormonunun (GH) aşırı salgılanması sonucu oluşur. Devlik çocuklukta, akromegali ise erişkinlerde görülür.
- Cushing Hastalığı: ACTH hormonunun fazla salınımına bağlı kortizol yüksekliğidir.
Hipofiz Hastalıklarının Belirtileri
- Hormon Fazlalığı Belirtileri:
- Prolaktinoma: Adet düzensizliği, memeden süt gelmesi, cinsel isteksizlik
- Akromegali: El-ayak büyümesi, çene çıkıntısı, eklem ağrıları
- Cushing: Ay dede yüzü, karın yağlanması, ciltte mor çizgiler
- Hormon Eksikliği Belirtileri:
- TSH eksikliği: Halsizlik, kilo artışı, üşüme
- ACTH eksikliği: Tansiyon düşüklüğü, iştahsızlık
- FSH/LH eksikliği: Kısırlık, libido kaybı
- Kitle Etkisi Belirtileri:
- Görme alanı kaybı (tümörün optik sinire basısı)
- Şiddetli baş ağrıları
- Bulantı-kusma
Teşhis Yöntemleri
- Hormon Testleri:
- Prolaktin, GH, IGF-1, kortizol, TSH, serbest T4
- Dinamik testler (OGTT, CRH testi)
- Görüntüleme:
- Hipofiz MR’ı (1.5 mm kesitlerle)
- Bilgisayarlı tomografi (kemik yapıyı değerlendirmek için)
- Görme Alanı Testi: Tümörün optik kiazma basısını tespit eder.
Tedavi Seçenekleri
- İlaç Tedavisi:
- Prolaktinoma: Dopamin agonistleri (Kabergolin, Bromokriptin)
- Akromegali: Somatostatin analogları (Octreotide)
- Cushing: Ketokonazol veya Pasireotide
- Cerrahi:
- Transsfenoidal cerrahi (burun içinden endoskopik yaklaşım)
- Büyük tümörlerde kraniyotomi
- Radyoterapi:
- Stereotaktik radyocerrahi (Gamma Knife) dirençli vakalarda
- Hormon Replasmanı:
- Hipopituitarizmde eksik hormonların takviyesi (hidrokortizon, levotiroksin)
Yaşam Tarzı ve Takip
- Düzenli hormon kontrolleri (3-6 ayda bir)
- Kemik yoğunluğu taraması (özellikle hipogonadizmde)
- Tuz kısıtlaması (ACTH eksikliğinde)
- Stres yönetimi (kortizol eksikliği olanlarda enfeksiyon/travmada doz artımı)
Hangi Doktora Başvurulmalı?
Endokrinoloji uzmanları hipofiz hastalıklarının tanı ve medikal tedavisinden sorumludur. Cerrahi gerektiren durumlarda beyin cerrahisi (nöroşirürji) uzmanları devreye girer. Görme sorunlarında ise nöro-oftalmoloji konsültasyonu gerekebilir.
