Hemipleji Rehabilitasyonu Nedir?

Hemipleji rehabilitasyonu inme sonrası işlevsel ve bilişsel yeteneklerin korunması ve iyileştirilmesi amacıyla uygulanan özel programlardır. Rehabilitasyon yalnızca inme sonrası bakım değil sonraki dönemde günlük yaşama dönüşü sağlamayı kapsayan ömür boyu bakım içermektedir.

Hemipleji Nedir?

Hemipleji beyin ve omurilikteki soruna bağlı vücudun bir yarısında fonksiyonel veya işlevsel olarak kayıp ortaya çıkmasıdır. Çeşitli doğumsal anormalliklere bağlı olarak da ortaya çıkabilecek bu durumun, yaşamın ilerleyen dönemlerindeki en önemli sebepleri: beyin damarlarında tıkanıklık, kanama, enfeksiyonlar, travmalar ve tümörlere bağlı olarak hücrelerin zarar görmesidir. Çeşitli genetik faktörlerin yanı sıra diyabet (şeker hastalığı), kalp hastalığı, hiperlipidemi, hipertansiyon ve sigara kullanımı inme açısından önemli risk faktörleridir. Ayrıca ilerleyen yaş ve erkek cinsiyet, inme görülme sıklığını artıran diğer faktörler arasında yer alır.

Sinir sisteminin her bir bölgesi, farklı işlevlerin ortaya konmasında kontrol merkezi görevi görmektedir. Konuşma merkezi, duyu merkezi, hafıza merkezi, vücut ısısını ayarlayan ve davranışları düzenleyen birçok merkez bulunmaktadır. İnme sonrası ortaya çıkacak tablo, beyin veya genel anlamıyla sinir sisteminin hangi bölgesinde hasar oluştuğuna bağlı olarak değişir. Vücudun tek tarafında kasılmış veya gevşemiş kaslar, yürüme ve denge sorunları, nesneleri yakalama ve ince motor hareket bozukluklarının yanı sıra hafıza, odaklanma, konuşma problemleri, davranış değişiklikleri ve nöbetler ortaya çıkabilir.  

Hemipleji tedavisi hasara neden olan etkenlerin ortadan kaldırılmasının ardından kaybedilen veya zayıflayan fonksiyonları geri kazanılması ve/veya güçlendirilmesini içermektedir. Tıbbi tedavi ile hayati tehlikesi ortadan kalkan kişilerde fizyoterapi ve rehabilitasyon uygulamaları önem kazanmaktadır.

Hemipleji Rehabilitasyonu Kimlere Uygulanır?

Hemipleji sonrası tıbbi tedavi ve bakımın ardından rehabilitasyon her hasta için uygun olmayabilir. Öncelikle hastanın sağlık durumunun stabil olması, öğrenme becerilerini koruyor olması ve rehabilitasyona aktif olarak katılabilecek yeterliliğe sahip olması gerekir. Hastaların uyanıklığı, dikkat ve bilişsel fonksiyonları, eklem hareketleri, motor fonksiyonları, kas kuvveti, dengesi ve ağrı durumu değerlendirilir. Elde edilen sonuçlara göre kişinin rehabilitasyondan fayda görüp görmeyeceği üzerine çıkarımda bulunularak tedavinin devam süreci hakkında karar verilir.

Hemipleji Rehabilitasyonu Kimlerde Uygulanmaz?

Ağır inmesi olan, inmeye eşlik eden ciddi kalp ve akciğer hastalığı bulunan ve günlük aktivitelerinde tam bağımlı olan hastalarda rehabilitasyon programı uygulanmaz. Ayrıca yapılan incelemelerde uygulanacak programın kişiye faydasız olacağına karar verilebilir. 

Rehabilitasyon uygulanmayan kişilerde hasta ve yakınlarının olası risklere karşı bilgilendirilmesi ve bakım açısından eğitilmesi büyük önem taşımaktadır. Ev bakımı, beslenme ve sıvı alımı noktalarında bilgilendirilen hastaların bakımları evde devam ettirilerek düzenli aralıklarla kontrolleri sağlanır.

Hemipleji Rehabilitasyonu Nasıl Uygulanır?

İnme rehabilitasyonu hastadan hastaya farklılık gösteren egzersiz programlarını kapsamaktadır. Beyinde oluşan hasara bağlı olarak farklı fonksiyonlar etkilenmektedir. Etkilenen fonksiyonlara yönelik tedavi süreci şekillenmektedir.

Erken Dönem Rehabilitasyon Uygulamaları

Rehabilitasyon uygulamalarının %90 başarısı ilk 3 ay içerisinde ortaya çıkmaktadır. Erken rehabilitasyona 24-48 saat içerisinde başlanması başarı açısından büyük önem taşımaktadır. Erken dönem rehabilitasyon inmenin tekrarlama riskini ve olası komplikasyonları önlemeyi, hasta ve aileyi bakım ve aktiviteler açısından teşvik etmeyi ve erken dönemde hastanın hareketini sağlamayı amaçlamaktadır. 

Erken dönem inme rehabilitasyonu uygulamaları şu şekildedir:

• Yatak İçi pozisyonlama
• 2 saatte bir yatak içi pozisyon değişimi
• Eklem hareketi artırıcı hareketler
• Mümkün olan en kısa sürede hareket egzersizleri

Erken dönem rehabilitasyon uygulamaları hastada pıhtı, aspirasyon pnömonisi (akciğere yabancı madde kaçmasına bağlı enfeksiyon), bası bölgelerinde yara, kırık ve ortostatik hipotansiyon görülme riskini azaltmaktadır.

İleri Dönem Rehabilitasyon Uygulamaları

İleri rehabilitasyon uygulamaları öncesinde çeşitli ölçekler kullanılarak hastanın fonksiyonel, bilişsel, iletişimsel ve motor becerileri ölçülür. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda hastanın durumuna göre rehabilitasyon programı düzenlenir. 

Konvansiyonel Tedavi

Konvansiyonel tedavi geleneksel yöntemlere dayanan uygulamalardır. Genellikle kas gücünü artırma ve hareketin tekrar sağlanmasını amaçlayan egzersizlerdir.

• Kas güçlendirme egzersizleri
• Hareket aralığı egzersizleri
• Mobilizasyon (hareket) egzersizleri

Rehabilitasyon hasta yatağında başlamaktadır. Yatakta doğrulma, denge kurma, dönme hareketlerinin kazanılması amacıyla esnekliği arttırma, koordinasyon ve denge egzersizleri kullanılır.

Nörofizyolojik Tedavi

Nörofizyolojik tedavi, kaybedilmiş motor yeteneklerin tekrar kazanılmasını amaçlamaktadır. Kas ve eklemlerin hareketlerinin sağlanmasının ve güçlendirilmesinin ardından kas yapılarının sinirler ile ilişkilerini ortaya koymak, motor hareket kontrolünün tam ve doğru bir şekilde sağlanmasına yardımcı olur. Kas-sinir koordinasyonu hedef alan reedükasyon (hareketin gezi kazandırılması) ve destekleyici egzersizler kullanılmaktadır.

Biofeedback

Biofeedback tekniği ile hastanın seçilen bir kas grubuna ait uyarının hastanın farkına varabileceği şekilde görsel veya işitsel ipuçları ile bildirilir. Bu işlemin farklı varyasyonları bulunmakla birlikte tedavide etkinliği üzerine bilimsel kanıtlar kısıtlıdır.

Fonksiyonel Elektriksel Uyarım (FES)

Fonksiyonel elektriksel uyarım, hemiplejik kas veya sinir dokularına kontrollü ve kısa süreli olarak elektrik akımı uygulama işlemidir. Yapılan bilimsel çalışmalara göre FES uygulaması hemiplejiye bağlı aşırı kasılmış kasların gevşetilmesinde ve kas gücünün tekrar kazanılmasında etkili bir yöntemdir. Omuzda özel bölgelere uygulanan FES hemiplejiye bağlı omuz ağrılarını ve subluksasyonu (kısmi çıkık) tedavi etmektedir.

İnmeli Hastalarda Yürüme

İnmeli bir hastada hareket rehabilitasyonunun son adımı ayağa kalkma ve yürümedir. Öncelikle yatak içerisinde oturur pozisyona gelmesi sağlanan hasta ardından ayağa kalkar ve dengede durur. Dengeli bir duruşu ilk adımlar, yürüme, merdiven çıkma evreleri takip eder.

Bilişsel fonksiyonları sağlam, kalça/diz/ayak bileği bölgelerinde fonksiyonel hasar bulunmayan ve ayakta durma dengesini iyi sağlayan hastalarda yürümenin başarısı yüksektir. Yürüme fonksiyonlarının geri kazanılmasında ortezler, yardımcı cihazlar, biofeedback ve elektriksel stimülasyon uygulamaları kullanılmaktadır. 

Ortezler hastanın güvenliğini sağlama ve fonksiyonlarına yardımcı olmada etkili aparatlardır. Alt ekstremite ortezleri ayak bileği ve dizi stabilize ederek hastanın düşmesini engeller ve yürümeye yardımcı olur. Özellikle uzun dönemde kişiye özel ortezlerin kullanılması günlük aktivitelere dönmek açısından büyük önem taşımaktadır.

İnmeli Hastalarda Ergoterapi

İnme sonrası kişilerin ihtiyaçlarını kendi başlarına karşılamalarını sağlamak amacıyla ergoterapi uygulamaları büyük önem taşımaktadır. Ergoterapi ile hastalar kendi başlarına giyinme, yemek yeme, duş alma ve tuvalet gibi ihtiyaçlarını görebilir. Ayrıca kişilerin alışveriş yapma ve diğer basit ev işlerini halletmesi, sosyal ilişkiler kurma becerisini tekrar kazanması uygulamanın amaçları arasında yer almaktadır.

Hemipleji Rehabilitasyonu Sonrası

Rehabilitasyon birçok hastada kas gücü ve hareketlerin kalıcı olarak kazanılmasını sağlamaktadır. Ayrıca her 100 hastadan 80’e yakını aktif yürüyüşe tekrar sahip olabilmektedir. Rehabilitasyon sonrası durum, fonksiyon ve becerilerin geri kazanılması kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Hekiminizin talimatlarına uyarak sonraki yaşamınıza devam edebilirsiniz.

Ev Hayatı

Hemipleji rehabilitasyonu sonrası eve dönem hastalarda uyum sorunları ve depresyon ortaya çıkabilmektedir. Aile tarafından sağlanan destek kişinin beden sağlığı kadar ruhsal sağlığının korunması açısından da son derece önemlidir. Bu noktada hasta kadar hasta yakını ve bakmakla yükümlü kişilerin de bilgilendirilmesi gerekir.

İş Hayatı

Hemipleji sonrası hastanın durumunun elverişli olması durumunda uygun bir işte çalışması desteklenmelidir. Bu durum motivasyon açısından önemli olup kişilerin yaşam kalitelerini artırdığı ortaya konmuştur.

Cinsel Yaşam

Rehabilitasyon aşamasında tartışmalı bir konu olmakla birlikte sonraki dönemde kişinin cinsel yaşantısına dönmesi sorun oluşturmaz. Yorgunluk ve hasarı önlemek amacıyla süre ve pozisyon açısından çeşitli kısıtlamalar gerekebilir.