Hareket Bozuklukları

Hareket Bozuklukları Nedir?

Hareket bozuklukları, şiddetli kas kasılmaları (spastisite) ve kuvvet kaybı olmadan istemli veya istemsiz hareketlerin aşırı olması (hiperkinetik) veya yavaşlığı (hipokinetik) ile karakterize olan nörolojik hastalıkları tanımlamak için kullanılır. Hareket bozuklukları ile ilerleyen hastalıkları tanımlarken bazal ganglia hastalıkları veya ekstrapiramidal sistem hastalıkları şeklinde de isimlendirmeler mevcuttur. Hareket bozuklukları, genel olarak hiperkinetik ve hipokinetik olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. 

Hiperkinetik hareket bozuklukları, motor aktivitelerinin (daha geniş kasları kullanma) normal akışını bozan istemsiz hareketleri ifade etmektedir. Hiperkinetik hareket bozuklukları içinde şu hastalıkları sayabiliriz: Tik bozuklukları, Distoni, Tremor, Miyoklonus, Kore, Huzursuz Bacak Sendromu ve Wilson hastalığı. 

Hipokinetik hareket bozuklukları: Hareket azlığıyla seyreden bu hastalıklar, bradikinetik ya da hipokinetik hareket bozuklukları olarak da bilinmektedir. Hipokinetik hareket bozuklukları, Idiopatik Parkinson hastalığının (IPD) klinik özelliklerini göstermesi nedeniyle sıklıkla Parkinsonizm olarak adlandırılır.  

Serebral ataksi (beyincik hasarı) gibi denge ve koordinasyon bozukluğuyla giden klinik tabloların tedavisinde de hareket bozuklukları konusunda uzmanlaşmış nörologlara başvurulmaktadır. Tedavi planlanması yapılırken Nöroşirürji (beyin ve sinir cerrahisi) ve Psikiyatri bölümleri ile ortak hareket edilebilir. Nörologlar tarafından hazırlanan tedavi planı, gerekli durumlarda Psikologlar, Fizyoterapistler ve Diyetisyenler tarafından da desteklenebilir. 

Hareket Bozukluklarının Tipleri Nelerdir? 

Hareket bozuklukları, istemli ya da otomatik hareketlerin anormal derece artması ile karakterize olabilen bir grup sinir sistemi hastalığını tanımlarken kullanılır. Hareket bozuklukları aynı zamanda hareketlerin yavaşlamasına veya azalmasına da neden olmaktadır. 

Beyin bölgesinde ‘bazal çekirdekler’ olarak adlandırılan yapıların fonksiyon bozukluğuna uğraması ile oluşan hareket bozukluklarının en yaygın tipleri şunlardır: 

Ataksi: Denge ve koordinasyon bozukluğu, yürürken tökezleme veya düşme gibi belirtiler ile karakterize bu sinir sistemi hastalığında, hareket ve dengeden sorumlu olan bölgede yani beyincikte hasar oluşmuştur. Bu hastalığın kesin tedavisi maalesef yoktur fakat belirtiler hafifletilerek hastaların yaşam kalitesi yükseltilebilir. 

Servikal distoni: Günlük yaşamı oldukça sınırlayan boyun kasılmaları ile karakterize nörolojik bir hareket bozukluğudur. 

Kore hastalığı: Özellikle ellerde ve ayak uçlarında ani ve irkilmeler şeklinde ortaya çıkan kısa süreli ve düzensiz kas kasılmalarıdır. Kişiler, yürüme eylemini dans eder gibi düzensiz bir şekilde gerçekleştirirler. Yutma ve solunum kasları da etkilenebilir. Genel olarak çocuklarda daha sık görülmektedir. Enfeksiyon kaynaklı kore hastalığının tedavisinde antibiyotikler ve diğer sinir sistemini düzenleyen ilaçlar reçete edilmektedir. 

Distoni (kasılma bozuklukları): Beyindeki komutların yanlış yönlendirilmesi sonucunda, sürekli kas kasılmaları ile karakterize bir hareket bozukluğudur. Genelde tekrarlayıcı kas kasılmalarına bağlı gelişen, kıvrılma hareketleri veya anormal duruş ile ileleyen bir durumdur. 

Fonksiyonel (psikojen) hareket bozuklukları: Yapısal nedenlerle açıklanamayan ve çoğunlukla altta yatan psikolojik rahatsızlık kaynaklı nörolojik bir hastalıktır. 

Huntington hastalığı (HH): Baskın (otozomal dominat) genetik geçiş özelliği gösteren ve sinir hücrelerinin zamanla yıkıma uğraması ile karakterize olan bir rahatsızlıktır. Genel olarak kognitif (bilişsel), motor ve psikiyatrik fonksiyon bozuklukları ile karakterize klinik belirtiler göstermektedir. 

Multisistem atrofi: Erişkin yaşlarda ortaya çıkan ve hızlı bir şekilde ilerleyen bir nörolojik hastalıktır. Merkezi sinir sistemi üzerinde birçok bölümünün dejeneratif yani yıkıcı bir şekilde etkilenmesi söz konusudur. Kişilerin hareketlerinde yavaşlık, sallantı ve titreme görülür. Bazı kişilerde mesane kontrolünde sıkıntılar ve kabızlık gelişebilir. 

Miyoklonus: Kaslarda gelişen ani ve kısa süreli kasılmalar ile karakterize olan hiperkinetik bir hareket bozukluğudur. Özellikle uykuya geçiş süreci içersinde yaşanılan ani kas kasılmalar ile kendini gösterebilir.  

Parkinson hastalığı: Hareket bozuklukları şikayeti ile sağlık kuruluşlarına başvuranlar arasında parkinson hastalığı tanısı alanların sayısı fazladır. Hastalığın temelinde dopamin üreten beyin hücrelerinin yıkımı söz konusudur (ekstrapiramidal bozukluk). Dopamin, düz ve koordineli kas hareketlerinin kontrolü ve koordinasyondan sorumlu kimyasal bir maddedir. Kişilerin konuşmasında ve hareketlerinde yavaşlama görülür. Özellikle yüz mimiklerindeki yavaşlama çok belirgin olabilir. 

Huzursuz bacak sendromu (HBS): Bacakları hareket ettirme dürtüsü ile giden ve uyku bozukluğu ile karakterize kronik bir hareket bozukluğudur. Kişiler hareket ettikçe rahatsızlık hislerinde geçici bir rahatlama yaşarlar. 

Tardif diskinezi: Psikiyatrik hastalıkların tedavisinde kullanılan antipsikotik ilaçların bir yan etkisi şeklinde ortaya çıkan nörolojik bir rahatsızlıktır. Kişiler istemsiz şekilde gözlerini kırpabilir, dillerini dışarı çıkarabilir veya kollarını sallayabilir. İlaç alımı kesilse dahi yan etkiler devam edebilir. 

Tourette sendromu: Tik bozuklukları olarak da bilinen bu sendrom, 3-10 yaş arasındaki çocuklarda ilk belirtilerini göstermektedir. 12 yaş ve sonrasında ortaya çıkan tik bozuklukları ise ciddi problemlere neden olabilir. Hafif seyirli belirtiler gösteren tik bozuklukları kendiliğinden geçebilirken, daha ciddi klinik belirtiler ile ilerleyen vakalarda ilaç tedavisi tercih edilir.

Tremor hastalığı: Bir tür titreme rahatsızlığı olan tremor hastalığında, el veya ayaklarda istemsiz ve kontrolsüz bir şekilde ritmik bir titreme görülür. Özellikle uzanma anında ya da sabit durulan bir pozisyonda uzuvlar istemsiz bir şekilde titreyebilir. Genel olarak tremor, dinlenme sırasında ve hareket esnasında görülen olarak iki grup altında değerlendirilir. Tedavide altta yatan neden tespit edilir ve buna yönelik ilaç, botoks ya da fizik tedavi verilebilir. 

Wilson hastalığı: Doğumsal nedenlerle bozulmuş bakır metabolizması sonucunda beyin ve karaciğerde aşırı miktarda bakır birikimi gerçekleşir. Beyin bölgesinde bakır birikmesi sonrasında kaslarda sertlik (rijidite) veya kontrolsüz hareketler ortaya çıkabilir. Biriken bakır miktarına bağlı olarak ellerde titreme (tremor) görülebilir. Wilson hastalığının kesin bir tedavisi yoktur.  

Hareket Bozukluklarının Belirtileri Nelerdir? 

Hareket bozuklukları genellikle aşırı spontan veya istemsiz hareketleri ifade ederken aynı zamanda altta yatan hastalıkları da ifade etmektedir. Hareket bozuklukları aynı zamanda, kaslarda sertliği (rijidite) ve kaslarda şiddetli derecede kasılmayı (spastisite) ifade etmektedir. Yapılan anormal hareketler ritmik, düzensiz, sürekli ve titreme şeklinde olabilir. Hareket bozukluklarının belirtileri altta yatan spesifik hastalığa veya sendroma bağlı değişiklikler göstermektedir. 

Genel olarak hareket bozukluklarının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:  

• Duruş, denge ve yürüme ile ilgili bozukluklar

• Elleri kullanırken becerisizlik

• Kas sertliği ve kramp (kas spazmı)

• Konuşma bozukluğu

• Dilde istemsiz hareketler ve spazm (glossospazm)

• Titreme (tremor)

• Kasların ani ve istemsiz kasılması (miyoklonus)

• Aritmik, hızlı, sıçrayıcı veya kıvrılma şeklinde hareketler (kore)

• Vücudun bir kısmında ya da tamamında istemsiz kasılma veya seğirmeler (distoni)

• Göz kırpma, omuz silkme ve istemsiz mimikler (tourette sendromu)

• Baş dönmesi 

Hareket Bozukluklarının Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir? 

Hareket bozukluklardan sorumlu tutulan birçok neden vardır. Hareket bozukluğu, hareketlerin birbiri ile uyumlu olmasından sorumlu olan sinirlerin zarar görmesi ile gelişir. Bu duruma ek olarak çeşitli temel nedenler de hareket bozukluğuna sebep olabilir. 

Çocuklarda görülen hareket bozukluklarının en yaygın nedenleri şunlardır: 

• Anne karnında veya doğum sırasında oksijensiz kalmak (hipoksi)

• Kernikterus (yenidoğan sarılığının komplikasyonu)

• Serebral palsi (beyin hasarına bağlı kalıcı hareket ve duruş bozukluğu)

• Kafa travması

• Metabolik ensefalopatiler 

Yetişkinlerde görülen hareket bozukluklarının en yaygın nedenleri şunlardır: 

• İlaç kullanımı (uzun süre kullanılan antipsikotikler, antiemetikler)

• Tümörler

• Travmatik beyin hasarı

• İnme (felç)

• Dejeneratif Parkinsonizmler (parkinson artı sendromlar)

• Epileptik nöbetler

• Tedavi edilemeyen Frengi (sifiliz)

• Tiroid bezi hastalıkları

• Huntington hastalığı veya Wilson hastalığı gibi genetik hastalıklar  

Hareket Bozukluklarının Teşhisi 

Hareket bozukluğununa neden olan nörolojik problemin klinik tanısı anamnez (hasta öyküsü) detaylarına ve fizik muayene bulgularına göre konulur. Hastanın klinik öyküsü alınırken tüm detaylar dikkatli bir şekilde kaydedilir. Doktor muayenesi sırasında hastalara yöneltilen sorular şu şekildedir: 

• Belirtileriniz ne zaman ve nasıl başladı?

• Vücudunuzun hangi bölgeleri etkileniyor?

• Stres faktörü, belirtiler üzerinde etkili oluyor mu 

• Hangi ilaçları ne zaman ve ne sıklıkla kullanıyorsunuz?

• Belirtiler ne sıklıkla gerçekleşiyor?

• Belirtiler zamanla kötüleşiyor mu?

• İstemsiz, tekrarlı veya tik halinde gelişen hareketlere ek başka belirtileriniz var mı?

Doktorlar, şüphelendikleri nörolojik hastalığa bağlı olarak bir veya birden fazla ek test yöntemi isteyebilir. İstenilen kan testleri şunlardır:

• Elektrolit seviyelerini belirleyen testler

• Tiroid hastalıklarını dışlamak için tiroid fonksiyon testleri

• Wilson hastalığını dışlamak için serum bakır ve seruloplazmin düzeyi testi

• Sifiliz (frengi) testleri nörosifilizi dışlar

• Konnektif doku hastalıklarını (Sistemik Lupus Eritematozus, Skleroderma vb.) elemek yapılan tanı testleri (ANA, Anti DNA vb.)

• Serum kalsiyum testi

• Eritrosit testi (kırmızı kan hücre sayımı) 

Doktorların ayrıca isteyebileceği diğer testler ise şunlardır: 

• İdrar tahlili

• Boyun omurilik sıvısı testi

• Beyindeki yapısal anormallikleri tespit veya taramak için beyin MR’ı (emar) ve beyin tomografisi

• Elektroensefalografi (EEG)

• Psikofarmakolojik testler  

Hareket Bozukluklarının Tedavisi 

Hareket bozukluklarının tedavisi, hastaların şikayetleri doğrultusunda planlanmaktadır. Bazı ilaçlar ile kişilerin belirtileri kontrol altına alınabilir. Özellikle, bir veya birden fazla ilacın reçete edilmesi ile birlikte hareket bozukluklarının belirtilerinde hafifleme gözlemlenmiştir.. 

Doktor yönlendirmesi ile yapılan fiziksel aktiviteler, yürüme, denge ve motor koordinasyonunu iyileştirebilir. Bu aktiviteler, kaslarda başlayan hasarı da yavaşlatabilir.  

Yapılabilecek fiziksel aktiviteler şunlardır: 

• Yüzme

• Germe ve esneme hareketleri

• Denge egzersizleri

• Yürüyüş 

Ayrıca, hareket bozukluklarının tedavisinde destek gruplarının da önemi vardır. Bu tür gruplar hakkında daha fazla bilgi almak için doktorunuza başvurabilirsiniz.

Hareket Bozuklukları Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar? 

Hareket bozuklukları, kişilerin günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyerek yaşam kalitesinde ciddi düşmelere neden olabilir . Kişilerin iş ve sosyal yaşamını olumsuz yönde etkileyebilir. Bunun sonucunda kişiler, psikolojik ve sosyal problemler yaşayabilirler. Bu yüzden hareket bozukluklarına sahip kişilerin uygun psikiyatrik ve psikolojik destek alması önemlidir. 

Daha ciddi vakalarda yeme bozukluğu, yutma bozukluğu, konuşma problemleri ve solunum ile ilgili sorunlar yaşanabilir. Dolayısıyla hareket bozuklukların tedavisinde erken tanı çok önemlidir. 

Hareket Bozukluklarına Ne İyi Gelir? 

Hareket bozukluklarını önlemek mümkün olmamakla birlikte yaşam alışkanlıklarında yapılacak değişiklikler ile riskin azaltılması mümkündür. 

Özellikle travmatik beyin hasarından korunmak önemlidir. Bu yönde alınacak önlemler arasında yakın temas içeren sporlar yapılırken koruyucu ekipmanlar kullanmak, araç ile seyahat ederken emniyet kemeri takmak vardır.  

Düzenli yapılan fiziksel egzersizler hem hareket bozukluklarını önlemede hem de bunları tedavi etmede faydalı sonuçlar vermektedir. Araştırmalar, fiziksel aktivitenin beyindeki dopamin seviyesini korumada etkili sonuçlar verdiğini göstermektedir. 

Zerdeçal ve flavonoid içeren gıdalar (turunçgiller, brokoli, çay vb.) tüketmek hareket bozukluğu riskini azaltabilir. B6 vitamini, E vitamini, melatonin gibi antioksidanların hareket bozukluğunun tedavisinde faydalı olduğu bilinmektedir. 

Hareket Bozukluklarında Kullanılan İlaçlar 

Hareket bozukluklarının tedavisinde ilaç kullanımı sıklıkla tercih edilmektedir. Doktorlar tarafından reçete edilebilecek ilaçlar ise şunlardır : 

Beta blokerler, titreme veya diğer fiziksel belirtileri hafifletebilir

Antiepileptikler, uzuvlarda gelişen titreme şikayetini hafifletebilir

Antikolinerjik ilaçlar, kas sertleşmesi şikayetini ya da istemsiz titreme ataklarını hafifletebilir

Anksiyolitik (anksiyete giderici) ilaçlar, kaslarda gevşeme yaratarak spazmları azaltmada faydalı olmaktadır.

Botulinum toksini, lokalize kas spazmı ve ağrı ile giden durumlarda kısa süreli rahatlama sağlıyabilir.

Gebelikte Hareket Bozuklukları

Gebelik süresince hareket bozuklukları ile karşılaşma oranı çok düşüktür, Öyle ki, bu konu üzerine yayınlanmış tedavi seçenekleri veya kılavuzlar çok sınırlıdır. Gebelik boyunca kadınlarda Huzursuz Bacak Sendromu, Kore Gravidarum (gebelik koresi), Tremor, Parkinson ve Huntington hastalığı sıklıkla gözlemlenir. 

Hamilelik boyunca alınan ilaçlar, metabolizma değişiklikleri ve kalıtsal hastalıklar hareket bozuklukları gelişimini direk etkilemektedir. Bu nedenle, hamilelik süresi boyunca doktor kontrollerini aksatmadan yapmak çok önemlidir. 

Bebeklerde ve Çocuklarda Hareket Bozuklukları 

Çocukluk çağı içerisinde saçla oynama veya vücut sallama gibi hareketler öngörülebilir olmaktadır. Bu durum ‘pediatrik hareket bozuklukları’ olarak da bilinir. Bazı hareket bozuklukları stres kaynaklı olabilirken, bazıları ise psikolojik kaynaklı olabilmektedir. Bu dönemde ortaya çıkan çoğu hareket bozukluğu doğal gelişim süreci içerisinde değerlendirilir. 

Çocuklarda görülen hareket bozuklukları, çoğu zaman herhangi bir tedavi gerektirmeden kendiliğinden geçebilmektedir. Hareketlerin giderek bozulduğu, okul ve sosyal yaşama adaptasyonun geciktiği durumlarda ise çocuk doktorundan ya da çocuk nöroloğundan destek alınması önemlidir. 

Hareket Bozukluklarında Hangi Doktora Gidilir? 

Hareket bozuklukları, beyin ve sinir sistemi kaynaklı bir durum olmasından ötürü teşhis ve tedavisi için nöroloji branşında uzmanlaşmış bir hekim ile görüşülmelidir. Antipsikotik ilaç kullanımı sonrasında ortaya çıkan hareket bozukluklarında vakit kaybedilmeden uzman bir hekime başvurulması çok önemlidir. 

Hareket bozukluklarına neden olan diskinezi gibi nörolojik rahatsızlıkların tedavisine beyin ve sinir cerrahisi alanında uzmanlaşmış bir hekim dahil edilebilir.