Hamilelikte İlaç Kullanımı

Hamilelikte İlaç Kullanımı Nedir?

Hamilelikte ilaç kullanımı dikkat edilmesi gereken konular arasındadır. Doktor kontrolünde kullanılmayan ilaçların, bebeğin gelişimine etkisi olabileceği için mutlaka uzman hekim tarafından verilmesi gerekir. Aksi halde trimesterlere göre bebeğin gelişimini yavaşlatan veya gelişimini engelleyen durumlar yaşanabilir.

Hamilelik boyunca belli kategorideki ilaçlar kullanılabilir fakat genel olarak alınan vitamin destekleri dışında ilaç kullanımı sınırlı tutulmaktadır. Özellikle ilk 3 ay yani 1. trimester döneminde, bebeğin organ oluşumu yeni başladığı için ilaç tüketimi sınırlandırılmalıdır. Bunun esas sebebi ise anne ilaç aldığında kanından plasentaya ve plasenta aracılığıyla da doğrudan bebeğe geçebilmesidir.

Örnek olarak; bebeğin gelişimi için ilk 3 ay ve hatta gebelik öncesinde folik asit içeren ilaçlar kullanılır. Yani anne kanından plasentaya ve doğrudan bebeğe geçer. Bu sayede de bebek ve bebeğin omurilik gelişimi desteklenmiş olur. Aynı şekilde çoğu ilaç da annenin kanından doğrudan bebeğe gidebilir.

Döllenme gerçekleştikten 3 hafta sonra bebek, annenin aldığı her besin ve maddeden etkiye oldukça açıktır. İlaçların etken maddesine bağlı olarak bebeğe geçen ilaç, hayati tehlikelere dahi yol açabilir. İlk 3 ay bittikten sonra 2. ve 3. trimester dönemi tamamen ilaç kullanımını açık hale getirmese de daha uygun bir zamandır.

Hamilelik Dönemlerine Göre İlaç Kullanımı Etkileri

Hamilelik döneminde kullanılan bazı ilaç ve kimyasallar, plasentadan fetüse geçerek malformasyonlara neden olabilmektedir. Yani gelişim bozuklukları ve doğuştan gelen anomaliler meydana gelir. Bu durum ise tıpta teratojenezis, buna imkan veren ilaç ve kimyasallara da teratojen adı verilmektedir.

Hamilelikte bilmeden ilaç kullanmak ilacın etken maddelerine bağlı olarak bebeği etkiler. Hamilelik şüphesinde ilaç kullanımı olduysa, ilk olarak “hep ya da hiç” kuralı ele alınarak yaklaşılır. Bu dönem embriyo oluştuktan sonraki ilk 14 günü kapsar. Hamileliğin ilk haftasında ilaç kullanımı olduysa ve embriyo etkilenirse zaten gelişim gerçekleşmez ve düşük yaşanır. Doğumsal kusurlar, sakatlıklar ve diğer durumlar bu dönemde ortaya çıkmayabilir.

3. ve 8. haftalar arası hamilelik döneminde ilaç kullanımı, hassas bir dönemi kapsar. Bu dönemde bebek kimyasal madde ve ilaçlardan etkilenebilir, anomalilerin veya sakatlıkların en erken oluştuğu dönemdir. Her ilaç aynı şekilde etki etmez. Çoğu zaman kimyasallar plasentaya ulaşır fakat bebeğe zarar vermediği de görülmektedir.

İlk 3 aylık dönemin ardından yani 13. haftadan sonra gebelikte ilaç kullanımı bebeğin gelişiminde, büyümesinde ve işlevsel özelliklerinde tepki oluşturabilir. Hayati tehlike bir miktar daha azalsa da genel olarak gebelik sonuna kadar sakatlık ve gelişim anlamında tehlikenin devam ettiği unutulmamalıdır.

Hamilelikte İlaç Grupları

Hamilelikte kullanılabilecek ilaçlar kategorilere ayrılmıştır. Gruplara ayrılan bileşenlerin çoğunda belli kategorideki ilaçlar plasentadan bebeğe geçse de zararı bulunmaz. Çünkü gebelikte kullanıma uygundur.

Gebelikte ilaç kategorileri şu şekildedir;

• Kategori A: İnsan ve hayvanlarda uygulanan deneyler sonucu gebelikte fetüse zarar vermediği belirlenmiş ilaç kategorisidir. Hamilelik sürecinde kullanılan folik asit, demir ve magnezyum içerikli ilaçlar A kategorisine örnek verilebilir. 
• Kategori B: B grubu ilaçlar hayvanlar üzerinde yapılan deneylerde fetüse bir zarar vermediği gözlemlenmiş fakat insan üzerinde yeterli bir çalışma olmayan ya da hayvan üzerinde yapılan deneyde fetüste risk saptanmış, insanda saptanmamış olan ilaçlardır. Penisilin ve Eritromisin B grubundaki ilaçlara örnek olarak verilebilir.

Hamileliğin her döneminde antibiyotik kullanımına ihtiyaç duyulabildiğinden, Penisilin gebelikte kullanıma uygundur. Bazı kişilerde alerjen olması durumunda ise Penisilin yerine Eritromisin tercih edilir. 

• Kategori C: Kontrollü bir çalışma olmayan veya hayvanlarda risk saptanan ilaçlardır. Genel olarak hamilelikte C grubu ilaç kullanımı önerilmez ve daha çok gebelere A ve B kategorisinden ilaçlar verilir. C grubu ilaçlarına örnek olarak bazı antidepresanlar verilebilir. Hamilelikte antidepresan kullanımı dikkat edilmesi gereken ve bebeği etkileyebilen bir durumdur. 
• Kategori D: İnsan ve hayvan deneylerinde bu ilaç kategorisinin riskli olduğu görülmektedir. Bazı özel durumlarda veya hastalıklarda gebenin kullanması zorunludur ve uzman kontrolü ile hamilelikte kullanılır. 
• Kategori X: Hamilelerin kesinlikle kullanmaması gereken ilaçlardır. Annenin hayatı söz konusu değilse, gebelik boyunca C kategorisi dışında ilaç kullanılması pek önerilmemektedir. Her türlü ilaç ise mutlaka uzman hekim tarafından verilmeli, kesinlikle ilaç içeriği bilinmeden ilaç alınmamalıdır. 

Hamilelikte Kullanılabilen İlaçlar

Gebelikte ilaç kullanımı tamamen ortadan kalkmayabilir. Bazı durumlarda ihtiyaç duyulan, kullanılması mümkün ve tamamen zararsız olan ilaçlar vardır. Hamilelikte kullanılan ilaçların çoğu; mide bulantısı önleyici, mantar ilaçları, mide asidi düzenleyici, belli ağrı kesiciler, bazı antibiyotik ve alerji ilaçlarıdır. Hamile olduğunu bilmeden ilaç kullanmak, bu tarz ilaçlar olduğu sürece sorun teşkil etmemektedir.

• Antibiyotikler: Gebelikte antibiyotik kullanımı mümkündür. Penisilin, Eritromisin ve Sefalosporin grubu antibiyotikler gebeliğin her döneminde kullanılabilir kabul edilir. Özellikle anne adayının idrar yolu enfeksiyonu geçirme olasılığı yüksek olduğu için hamilelik boyunca antibiyotiklere ihtiyaç duyabilmektedir. 
• Mantar ilaçları: İdrar yolu enfeksiyonunun ardından gebelerde mantar çok sık görülür. Vajinada mantar oluşması durumunda mantar ilaçlarına başvurulur ve kullanımı genellikle herhangi bir yan etkiye neden olmaz. 
• Alerji ilaçları: Kronik annede olan alerji durumunda hamilelik boyunca ilaç kullanımı zorunlu hale gelir. Bunların başında kronik astım gelmektedir. Gebelik boyunca astım ve bazı alerji ilaçları kullanılabilir. 
• Ağrı kesiciler: Ağrı kesiciler hamilelik döneminde kullanımına dikkat edilmesi gereken ilaçlardır. Kadın doğum uzmanının uygun gördüğü ilaçlar kullanılmalı, etken maddesi bilinmeden ilaç alınmamalıdır. Tercih edilen ilaçlar parasetamol ve aspirinlerdir. Parasetamol kullanımı risksiz kabul edilse de aspirinin kan sulandırıcı etkisi olduğu için doktor kontrolünde alınması gerekir. Hamilelikte majezik ilaç kullanımı sakıncalıdır ve önerilmez. Emzirme döneminde dahi yalnızca bebeğe etki etmeyen parasetamol ilaçların kullanımı uygun görülür. 
• Mide ilaçları: Hamilelikte mide bulantısı yaşayan anne adaylarına uygun mide bulantısı ilaçları vardır. Kadın doğum uzmanının uygun gördüğü ilaçlar bulantılar geçene kadar kullanılabilir. Ayrıca mide asidinin yemek borusuna gelmesi ise gebelerde oldukça sık görülür. Rahatsızlık veren reflünün azalması ve boğaz yolunun rahatlaması için mide asidi giderici ilaçlar uzman kontrolünde kullanılabilir. 

Hamilelikte Antidepresan ve Sakinleştirici İlaç Kullanımı

Hamilelikte psikiyatrik ilaç kullanımı oldukça sık rastlanan bir durumdur. Annenin daha önceden çeşitli psikolojik rahatsızlıklar nedeniyle ilacı kullanıyor oluşu ve bu ilaçların birden kesilmesinin yan etkisinin çok olması sebebiyle kullanımına devam edilir.

Hamilelikte antidepresan ilaç kullanımı önerilmese de anne sağlığı için ilaç bıraktırılamayabilir. Antidepresan ilaçların çoğu gebelikte kullanılmaması gereken grupta yer alsa da bazısının yan etkisinin az olduğu düşünülen ilaç bulunmaktadır. İlacın birden kesilmesi anne sağlığı için uygun değildir, depresyon varsa giderek artar ve bu durum bebeği de strese sokar.

Hamilelikte sakinleştirici ilaç kullanımı devam ediyorsa, gebe kalan anneler durumu kadın doğum uzmanlarıyla paylaşarak kullandıkları ilacı belirtmeliler. Aynı şekilde hamilelikte kas gevşetici ilaç kullanımı da benzer tehlikeleri doğurur. Uygun tedavi yöntemini ise yine kadın doğum uzmanı belirleyerek farklı branşlardan destek isteyebilir.

Bu tarz ilaçların kullanımı hamilelik boyunca devam ederse, doğduktan sonra bebekte bazı etkiler meydana gelebilir. Bunlar; mide ve bağırsak sorunları, titreme, uyku problemleri ve sürekli ağlama olarak belirtilir. Tıbbi açıdan netleşme olmasa da doğumdan sonraki süreçte görülen bu belirtiler, çoğunlukla sakinleştirici, antidepresan ve kas gevşetici kullanımına bağlı olarak meydana geldiği düşünülmektedir.

Hamilelikte Antibiyotik Kullanımı

Hamilelikte antibiyotik kullanmak, çoğu kişinin merak ettiği konular arasındadır. Antibiyotik, zorunlu durumlarda kullanılan bir ilaçtır. Enfeksiyonlarda, diş hastalıklarında, sinüzit ve çeşitli hastalıkların tedavisinde başvurulur. Hamilelikte de bu durumlar yaşanabilir. Hamilelik öncesi antibiyotik kullanımı gebeliğe engel değildir.

Yine de planlı gebelik düşünenlerin, hamilelerin kullanabileceği antibiyotikleri talep etmesi önerilir. Hamileliğin ilk haftasında antibiyotik kullanımı bebeği en fazla etkileyen dönem olduğu için tercih edilmez. Bebeğe zarar vermeyen ilaçlar da olsa bu dönem içerisinde kullanımı sınırlandırılmaya çalışılır. Embriyo daha oluşumunu sürdürdüğü için kimyasallar direkt olarak oluşumu engelleyebilir.

Hamileliğin ilk ayında antibiyotik kullanımı mümkün olduğu ölçüde sınırlandırılmalıdır. Bebek gelişimi 13. haftaya kadar devam eder ve bu 3 aylık ilk trimester döneminde dış etkenlere oldukça açık haldedir. Hamilelikte antibiyotik kullanımı zararları anne ve bebeğin hayati durumunu kapsamaktadır. Bu nedenle doktor kontrolünde, doğru kategorideki antibiyotikler kullanılabilir.