Güneş yanığı, cildin ultraviyole (UV) radyasyona aşırı maruz kalması sonucu oluşan akut bir inflamasyondur. Kızarıklık, ağrı ve şişlikle karakterize bu durum, uzun vadede cilt kanseri riskini artırabilir. İşte bilinmesi gereken tıbbi detaylar:
Güneş Yanığının Nedenleri
UVB ışınları, epidermisteki keratinositlerde DNA hasarına yol açar. Bu hasar, prostaglandin ve histamin salınımını tetikleyerek vazodilatasyon (damar genişlemesi) ve ödeme neden olur. Maruziyet süresi, coğrafi konum, ozon tabakası kalınlığı ve cilt fototipi (özellikle Tip I-II) riski belirler.
Klinik Belirtiler
- 1. Derece Yanık: 2-6 saat içinde eritem (kızarıklık), hassasiyet, 24-48 saatte maksimum şiddet
- 2. Derece Yanık: Fülminan ödem, vezikül (içi sıvı dolu kabarcık) oluşumu, ateş
- Geç Dönem: 3-8 gün sonra deskuamasyon (cilt soyulması), hiperpigmentasyon
- Atipik Bulgular: Fotokontakt dermatit (parfüm/ilaç reaksiyonu), "ay yanığı" (UV yansımasıyla)
Komplikasyonlar
- Akut: Dehidratasyon, sekonder enfeksiyon (özellikle vezikül rüptürü sonrası)
- Kronik: Aktinik keratoz, melanoma (5+ şiddetli yanık öyküsü riski 2 kat artırır)
- Oftalmolojik: Fotokeratit (karda kayakçılarda görülen "kar körlüğü")
Tedavi Protokolleri
-
Topikal:
- %2.5 Hidrokortizon krem (ilk 24 saat, günde 3 kez)
- %99 Aloe vera jeli (prostaglandin inhibitörü etkili)
- Steroid içermeyen kalamin losyonu
-
Sistemik:
- Oral NSAİİ (İbuprofen 400mg/8 saat)
- Antihistaminik (Difenhidramin 25mg/gece, kaşıntı kontrolü)
-
Destek Tedavileri:
- Soğuk kompres (5-10 dakika, günde 4-5 kez)
- Hipotonik sıvı replasmanı (elektrolit dengesi için)
- Veziküllere steril pansuman
Korunma Stratejileri
- Fotokoruyucu Seçimi: Geniş spektrumlu SPF 50+, UVA-PF ≥1/3, suya dayanıklı formül
- Uygulama Tekniği: 2mg/cm² (yüz için 1/2 çay kaşığı), 2 saatte bir yenileme
- Fiziksel Bariyerler: UPF 50+ kıyafetler, geniş kenarlı şapka
- Zamanlama: UV indeksi >3 ise 10:00-16:00 arası güneşten kaçınma
Özel Popülasyonlarda Yönetim
- Çocuklar: Mineral filtre (Çinko Oksit/Titanyum Dioksit), 6 aydan küçük bebeklerde direkt güneşten koruma
- İlaç Kullananlar: Tetrasiklin, sulfonamid, NSAİİ alanlarda fototoksisite riski
- Organ Nakilli Hastalar: İmmünosupresif tedavi alanlarda 3 kat daha yüksek skuamöz hücreli karsinom riski
Yanlış Bilinenler
- "Baz yağlar (havuç/lavanta) SPF artırır" miti (Aksine fototoksisiteyi tetikler)
- "Bulutlu havada yanılmam" inanışı (UV’nin %80’i bulutları geçer)
- "Tenim koyulaştığında korunmam gerekmez" hatası (Bronzlaşma DNA hasarının göstergesidir)
Acil Durum İşaretleri
-
%20 vücut yüzeyi etkilenmesi (Yetişkinlerde 1 kol=%9)
- Konfüzyon, taşikardi, oligüri (sıvı kaybı bulguları)
- 48 saatten uzun süren ateş
Bu durumda acil tıbbi yardım gereklidir. Hafif vakalarda semptomlar genellikle 5-7 günde gerilese de, tekrarlayan yanıkların kümülatif etkisi kalıcı cilt hasarına yol açabilir.
