Güneş Çarpması

Kişilerin uzun süre yüksek güneş ışığı sıcaklığına maruz kalmasına ve vücudun dengeyi sağlayamaması durumu güneş çarpması olup tedavisinde nedene yönelik tedavi uygulanır.

Güneş Çarpması Nedir?

İnsan vücudu, bulunulan ortamda hava sıcaklığı yükseldiği zaman terlemeye başlar. Nefes verme sırasında bu sıcaklık dışarı atılır ve vücuttaki fazla ısı uzaklaştırılmış olur. Kişiler uzun süre boyunca yüksek sıcaklık ya da güneş ışığına maruz kalırsa, vücut gerekli dengeyi sağlayamaz ve çeşitli belirtiler oluşur. Bu duruma güneş çarpması ya da sıcak çarpması adı verilir.

Güneş çarpması, yalnızca güneş ışınlarına maruz kalındığında ortaya çıkmaz. Her yaş grubunu etkilese de çoğunlukla çocuklarda ve yaşlılarda görülür. Çünkü bu gruptaki kişiler daha düşük sıcaklıklarda dahi güneş çarpması etkilerini gösterebilir. Sıcaklık çarpmaları, güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde, rüzgarsız havalarda ve hava sıcaklığının 40 dereceden fazla olduğu yerlerde daha sık görülür. 

Güneş çarpması vakaları, “sıcak bitkinliği” belirtisi ile kendini gösterir. Bu durum kısaca, yüksek ısıya bağlı olarak su ve tuzun fazla miktarda kaybedilmesiyle ortaya çıkan halsizlik olarak tanımlanır. Havanın nemli olması terlemeyi azaltacağı için güneş çarpması riskini artırmaktadır. Sıcaklık çarpmalarında vücudu olumsuz etkileyen temel şey su değil, mineral ve tuz kaybıdır.

Sıcak çarpması hafife alınsa da aslında oldukça ciddi bir sağlık problemi olabilir.. Organlarda fonksiyon kayıpları ve ölümle sonuçlanan komplikasyonları (bir duruma bağlı gelişen yan etki veya hastalık) tetikleyebilir. Bu nedenle kesinlikle ihmal edilmemelidir

Güneş Çarpması Belirtileri

Güneş çarpmasında en sık görülen belirtiler arasında ateş yükselmesi, mide bulantısı, kusma, baş ağrısı, kas krampları, baş dönmesi, sersemlik, ishal, uykulu hal, terlememe, kuru ve sıcak cilt, dengesiz yürüme, uyku hali, ruhsal bozukluklar ve bilincin kaybolması vardır. Eğer kişilerde düzensiz solunum, 40 derecenin üzerinde ateş, havale belirtileri ve ciltte kızarma varsa sıcaklık koması adı verilen durumun ortaya çıkması olasıdır. 

Sıcaklık çarpması belirtilerini yakından inceleyecek olursak:

  • Şuur Bulanıklığı: Güneş çarpması vakaları sonucunda akıl karışıklığı, konuşma bozuklukları, koma hali, nöbet geçirilmesi, ajitasyona meyilli olmak ve sinir hali gibi davranışlar görülebilir.
  • Terleme Seviyesinde Farklılık Görülmesi: Güneş çarpması vakaları ile birlikte cilt daha kuru ve dokunulduğunda daha sıcak bir hal alır. Bazı durumlarda cilt üzerinde hafif nemli bir tabaka oluşur.
  • Vücut Isısının Artması: Çekirdek vücut ısısı rektal termometre ile ölçüldüğünde 40 derece ya da daha üzerinde sonuç veriyorsa güneş çarpması belirtisi olarak kabul edilir.
  • Cilt KızarıklığıVücut ısısının artması ile birlikte cilt renginde değişimler de görülür. Dokunulduğunda cildin daha sıcak olmasının yanı sıra, pembeden kızıla kadar olan tonlarda renk değişimleri meydana gelir.
  • Kusma ya da Mide Bulantısı: Güneş çarpması, kişide ağrılı ve ani gelişen kas kasılmalarına yol açabilir. Bu durumdan en çok sindirim sistemi etkilenir ve kusma ya da mide bulantısı gibi şikayetlere yol açar. 
  • Nabız Yükselmesi: Vücudun kendini soğutmak için yaptığı değişimler, kalbin daha çok yorulmasına ve çalışmasına neden olur. Bu durum nabzın hızlı bir şekilde yükselmesi ile sonuçlanır.
  • Solunumun Hızlanması: Güneş çarpması, kişinin daha hızlı şekilde nefes alıp vermesine yol açar. Solunum, kesik kesik ve kısa soluklarla devam edebilir.
  • Baş Ağrısı: Güneş çarpmasının ilk belirtileri arasında yer alır. Ağrı, başın herhangi bir kısmında ya da tamamında görülebilir. Keskin bir sancı hissinden ziyade genel bir ağrı duyumu oluşur.

Güneş Çarpmasının Nedenleri

Güneş çarpması, çevresel etmenlere bağlı olarak ortaya çıkan bir sağlık problemidir. Ateşten farklı olarak, vücudun iç ısısı büyük oranda yükselir. Bu durumu engellemek için bol bol soğuk su içilmesi, nemden kaçınılması ve aşırı sıcaklarda dışarı çıkılmaması gerekir.

Güneş çarpması vakalarının en sık görüldüğü grup, yüksek sıcaklıktaki yerlerde çalışan kişiler ve deniz kenarı yerlerde tatil yapan kişilerden oluşmaktadır. Çünkü güneş ışınlarına uzun süre maruz kalmak ya da 40 derecenin üzerindeki sıcaklıklara maruz kalmak güneş (sıcaklık) çarpmasına sebep olur. Rüzgarsız ve nemli havalar güneş çarpması riskini artırır. 

Isının fazla olduğu ortamlarda, vücut maruz kaldığı sıcak havayı terleyerek ve solunum yoluyla dışarı atar. Bu sayede vücut ısısını dengelenir. Eğer bu işlemler yetersiz kalırsa ya da yapılamazsa, kişilerde sıcak bitkinliği ve güneş (sıcaklık) çarpması meydana gelir. Klor ve tuz kayboldukça sıcaklık çarpması belirtileri de artış gösterir.

Aşırı alkol tüketimi, kalın giysilerin tercih edilmesi, aşırı yemek gibi durumlar da güneş çarpması riskini artırır. Sıcaklık çarpmalarında vücudu olumsuz etkileyen temel şey su değil, mineral ve tuz kaybıdır.

Güneş Çarpması Teşhisi

Sıcaklık (güneş) çarpması durumlarında teşhis koymak zor değildir. İlk olarak hastanın yaşadığı belirtiler öğrenilir. Daha sonrasında kişinin tansiyonu ve vücut ısısı ölçülür. Vücut ısısı ölçümü için rektal ya da koltuk altı bölgeleri tercih edilir.

Güneş çarpması teşhisi sırasında iki yöntem kullanılır:

  • Fizik MuayeneÖncelikle hastanın şikayetleri dinlenir, hasta öyküsü alınır ve genel sağlık durumu kontrol edilir. Ardından ateş ölçümü yapılır. Hastada mide bulantısı, kusma, dengesiz yürüme, sersemlik, uyku hali, akıl karışıklığı, kas spazmları, konuşma bozukluğu ve cilt tonunda kızarma görülmesi halinde güneş çarpması doğrulanır.
  • Laboratuvar TetkikleriGüneş çarpmasının genel sağlık durumu üzerindeki etkilerini değerlendirmek adına yapılan tahlillerdir. İdrar tahlili ve kan tahlili olarak uygulanır. Bu tetkiklerin sonuçlarına bağlı olarak vücuttaki tahribatın tespiti ve daha ileriye gitmesinin engellenmesi mümkün olacaktır.

Güneş Çarpması Tedavisi

Güneş çarpması vakalarında belirtilere yönelik tedavi uygulanmaktadır. İlk olarak hastanın ateşinin düşmesi sağlanır. Eğer hastanın durumu kötüleşirse kan tetkiki yapılarak hastanın sodyum ve elektrolit seviyesi öğrenilir. Eğer hastada sıvı elektrolit dengesizliği mevcutsa serum uygulaması yapılır. Bazen hastalarda ağır sıvı kaybına bağlı olarak böbrek yetmezliği gelişebilir. Bu ihtimalden dolayı hastalar bir iki hafta kadar kontrol edilir. Bu sırada sıvı elektrolit dengeleri izlenmeye devam eder.

Güneş çarpması tedavisinde şu yöntemler uygulanır:

  • İlk Yardım: Güneş çarpması şikayetlerinden bir ya da birden fazla görülüyorsa en yakın sağlık kurumunun acil servis bölümüne başvurulmalıdır. Hastaneye gitme imkanı yoksa 112 Acil Servis çağrı hattı aranır. Bu sırada kişinin gölge, serin ve mümkünse soğuk bir ortama taşınması sağlanır. Vücut ısısının düşürülmesi için fazla kıyafetler çıkarılmalıdır. Mümkünse kişinin vücut ısısı termometre ile ölçülür. Ölçüm yapılamıyorsa ve kişinin cildi yüksek ısıda ise soğutma işlemleri uygulanır. Bunun için bir bez soğuk su ile ıslatılır ve hastanın kasıkları, sırtı, koltuk altları, boynu gibi bölgelerine yerleştirilir. Bez ısınırsa yeniden soğutulmalı ve uygulama tekrarlanmalıdır. İlk yardım bilgisi bulunmayan kişilerin herhangi bir müdahalede bulunmaması hayati önem taşır. Bir anda aşırı soğuk uygulamak gibi yanlış müdahaleler kişinin şok geçirmesine yol açabilir.
  • Vücudun Soğutulması İşlemleri: Bu uygulamalar, hastanın vücut ısısını makul bir seviyeye düşürmek için yapılır. Kesinlikle bir hekim tarafından yapılmalıdır. Aksi halde kişinin genel sağlık durumu olumsuz etkilenebilir. 3 farklı şekilde uygulanabilir;
    • Vücudun soğutulması için soğuk su, soğutma battaniyeleri ya da buharlaşma soğutma teknikleri kullanılabilir. Isının dengelenmesi için en hızlı ve etkili yöntem, şinin buzlu suya daldırılması olur. Organ tahribatı ve ölüm riski bulunan hastalarda kullanılır. 
    • Soğutma battaniyeleri ise kasık, sırt, koltuk altı ve boyuna buz torbası yerleştirildikten sonra hastanın özel bir battaniye ile sarılmasıyla gerçekleştirilir.
    • Buharlaşma soğutma yöntemi için hastanın vücuduna soğuk su ve ılık hava uygulanır. Su buharlaşırken vücut ısısı da vücuttan uzaklaştığı için soğuma sağlanır.
  • İlaç Tedavisi: Güneş çarpması üşüme, titreme, kas spazmı gibi semptomlara yol açıyorsa kas gevşetici ilaçlar kullanılır. Çünkü titreme devam ettiği sürece vücut ısısı artış gösterir ve tedavinin etkisi azalır.

Güneş Çarpması Tedavi Edilmezse

Sıcak çarpması oldukça tehlikeli bir durumdur. Mümkün olan en kısa süre içerisinde tanı konulmalı ve tedavi süreci başlamalıdır. Eğer müdahale yapılmazsa ya da gecikirse çok ciddi sonuçları olabilmektedir. Yüksek ateş, baş ağrısı, bulantı ve kusma, kas krampları gibi belirtilerin haricinde hastalarda ilk olarak yüksek ateşin yan etkileri görülür. 

Yüksek ateş ve yoğun sıvı kaybı; havale ve bilinç kaybına yol açmaktadır. Kişilerin durumu ağırlaştıkça iç organlar hasar almaya başlar ve hasta çoklu organ yetmezliğine girebilir. Daha da ilerleyen durumlarda ölüme sebep olmaktadır. Bazen hastalar iyileşme belirtisi gösterse bile sinir sistemlerinde kalıcı hasarlar oluşabilmektedir. 

Güneş çarpması tedavi edilmezse ölüme varan sonuçlara sebep olabilmektedir. Bu nedenle güneş çarpması belirtileri yaşayan kişiler en kısa süre içinde acil servise başvurmalılardır. 

Güneş Çarpmasına Ne İyi Gelir?

Güneş çarpması vakalarında hastanın vakit kaybetmeden acil servise götürülmesi gerekir. Bu sırada organ tahribatı ve ölüm riskini azaltmak için hastaya ilk yardımda bulunmak gerekir. Ancak bilinçsizce yapılan ilkyardım müdahaleleri, hastanın şok geçirmek gibi komplikasyonlar göstermesine yol açar. Bu nedenle ilk yardım bilgisi olmayan kişilerin müdahalede bulunmaması oldukça önemlidir.

Güneş çarpmasında yapılması gerekenler şu şekildedir:

  • Kişinin bilinci açıksa ve kusma problemi yoksa maden suyu içmesi iyi gelir. Maden suyu, vitamin ve mineral açısından zengin bir içecek olduğu için vücuttan atılan elementlerin takviyesini sağlar. 
  • Hastanın yalnız bırakılmaması, hem psikolojik açıdan hem de semptomların izlenmesi açısından önemlidir. Sağlık görevlileri gelene kadar hastaya refakat eden biri olmalıdır.
  • Ense, boyun, sırt, koltuk altı ve kasıklara buz torbası uygulaması yapılabilir. Bu mümkün değilse hastayı ıslak bir çarşafa sarmak yardımcı olacaktır. Buharlaşmanın sağlanması için yelpaze ya da vantilatör gibi bir soğutucu ile hava akımı sağlanır.
  • Hastanın bacaklarına masaj yapmak ve ayaklarını kalp seviyesinin üzerinde tutmak kan dolaşımını normale döndürecektir.
  • Bilinci açık olan hastaların sık aralıklarla su yudumlaması gerekir. Ancak bilinci kapalı ise sıvı takviyesi damar yoluyla sağlanır.

Güneş Çarpmasına Ne İyi Gelmez?

Güneş çarpması yaşayan biri görüldüğünde hızlıca müdahale edilmelidir. Ancak bazı müdahaleler yarardan çok zarar verirler. Güneş çarpması yaşayan birine alkol ya da kolonya koklatmak fayda sağlamaz. Bu kişilere asitli ve alkollü içecek vermek durumu ilerletir. Bu yüzden kesinlikle verilmemelidir. Eğer hasta baygınsa ya da bilinç bulanıklığı varsa içecek verilmemelidir. Ayrıca hastalara yiyecek vermek de durumun ilerlemesine sebep olmaktadır.

Güneş Çarpması İlaçları

Güneş çarpması tedavisinde, kişide görülen semptomları giderecek ilaçlar kullanılır. Semptomatik tedavi adı verilen bu durumda, mevcut sağlık probleminin vücuda verdiği hasar belirlenir. Ardından bu hasarı giderecek ve böylece genel sağlık durumunun iyileşmesini sağlayacak ilaçların kullanımı başlatılır. Güneş çarpması, çoklu organ yetmezliği ya da koma gibi ciddi yan etkilere neden olabilir. Bu nedenle semptomatik tedavi seçeneği hayli geniştir. Örneğin; hastada böbrek yetmezliği sorunu ya da karaciğer problemleri görülmesi halinde, bu problemleri tedavi edecek ilaçlar kullanılır.

Güneş çarpmasında yaygın şekilde kullanılan 2 ilaç tedavisi vardır. Bunlar:

  • Benzodiazepin: Kasları gevşetme özelliğine sahip olan bir etken maddedir. Kişinin vücut ısısını düşürmek için başvurulan yöntemler titremeye neden olabilir. Bu durum, hastanın vücut ısısının yeniden yükselmesine ve tedavi etkisinin düşmesine yol açar. Kasların gevşemesi ile birlikte titreme sorunu engellenebileceği için benzodiazepin kullanılır.
  • İzotonik Serum: Güneş çarpması ile birlikte, vücut büyük oranda tuz ve su kaybetmeye başlar. Bu maddeleri hızlıca yerine koymak için, damar içi yollarla izotonik serum uygulaması yapılır.

Hamilelikte Güneş Çarpması 

Gebelik döneminde vücutta yaşanan hormonal farklılıklar, terleme ve su kaybı gibi unsurların artmasına neden olur. Cilt, nem kaybı yaşadığı için güneşten daha fazla etkilenir. Hamilelikte güneş çarpmasından korunmak için özellikle güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde dışarıda olmamak ve çok sıcak havalara maruz kalmamak önemlidir. Bu dönemde görülen sıcak çarpmalarında ilk belirtiler baş dönmesi, baygınlık, baş ağrısı ve göz kararması şeklinde izlenir.

Anne adayının tansiyonu düşük ya da yüksekse, güneş çarpması bu durumu daha da tetikler. Böylece anne adayı için olduğu gibi bebekte de hayati riskler ortaya çıkar. Çünkü baygınlık ya da tansiyon değişikliği gibi durumlar, bebeğin yeterli besin ve oksijen alamamasına yol açacaktır.

Sıcak havalarda gebelerin su, ayran, şerbet, limonata ve su oranı yüksek taze meyveler tüketmesi gerekir. Ayrıca sindirimi zor, kalori değeri yüksek olan kızartma ve yağlı yemeklerden uzak durmaları da oldukça önem taşır.

Çocuklarda ve Bebeklerde Güneş Çarpması

Güneş çarpması, özellikle 5 yaşının üzerinde olan çocuklar ve yenidoğanlarda oldukça risklidir. Sıcak havalarda çok fazla enerji harcamak, vücudun daha hızlı şekilde su kaybetmesine yol açar. Bu nedenle çocukların su ihtiyacının karşılandığından emin olmak gerekir. Çünkü çocuklarda güneş çarpması bitkinlik, böbrek yetmezliği, koma hali, kalp yetmezliği, beyin kanaması gibi riskli durumları ortaya çıkarır. Ciddiye alınmadığında ve ilerlediğinde ölüme kadar giden bir tabloyla seyreder. 

Terleme, vücut sıcaklığının ideal seviyede kalması için en önemli etmendir. Ancak yeterli sıvı alınmadığı takdirde terleme olmaz ve vücut sıcaklığı büyük bir hızla artış gösterir. Bu durum, güneş çarpmasını ortaya çıkarır. 1 ila 3 yaş grubu arasında bulunan çocukların gün içerisinde 1.5 litre su tüketmeleri gerekir. Daha küçük bebeklerde ise her beslenme sonrası birkaç çay kaşığı kadar su verilmelidir.

Çocuklar ve bebeklerde güneş çarpmasından korunmak için bol su içirilmesi ve serin ortamlarda vakit geçirmesini sağlamak gerekir. Düşmeyen ateş, bilinç karışıklığı ve kusma gibi şikayetler görülmesi halinde ise vakit kaybetmeden acil servise başvurulması gerekir.

Güneş Çarpması için Hangi Doktora Gidilmeli?

Sıcaklık (güneş) çarpması, acil müdahale gerektiren ciddi bir sağlık problemidir. Zaman kaybetmek, kişinin genel sağlık durumunun hızla kötüleşmesine yol açar. Güneş çarpması yaşayan kişiler, vakit kaybetmeden en yakındaki sağlık kuruluşunun Acil Servis bölümüne başvurmalıdır. 

Kişilerin ilk değerlendirilmesi yapıldıktan sonra acil vaka önceliği (triyajı) belirlenir. Triyaj, vakanın aciliyetine göre en hafiften ağıra doğru yeşil, sarı ve kırmızı olarak üçe ayrılır. Hasta triaj durumuna göre ilgili bölümde tedavi altına alınır. Eğer şiddetli baş ağrısı, bitkinlik, kas krampları, bulantı ve kusma, sersemlik, baş dönmesi, bilinç kaybı/bulanıklığı, havale gibi belirtilerden bir ya da birkaçı görülüyorsa ve hastaneye ulaşma imkanı yoksa ambulans çağrılmalıdır.

Makaleyi faydalı buldun mu?
1
0
Makeleyi Paylaşın

Güneş Çarpması ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Güneş çarpması kaç gün sürer?

Güneş çarpması organlara ve sistemlere hasar vermemişse, hasta birkaç gün içerisinde sağlığına kavuşur. Ancak ileri dereceli güneş çarpmalarında iyileşme sürecine yönelik net bir bilgi verilemez. Koma hali ya da çoklu organ yetmezliğinin görüldüğü vakalarda iyileşme, kişinin genel sağlık durumu ve vücudun ne oranda hasar aldığına bağlı olarak değişiklik gösterecektir. Yani kişiden kişiye göre farklılık gösterir.

Ass. Dr. Samet Töken

Güneş çarpmasında ne yapılır?

Güneş çarpmasında ilk olarak kişiye sıvı takviyesi yapılmalıdır. Kusma ve baygınlık görülmüyorsa, soğuk ayran, maden suyu ya da su içmesi sağlanır. Ardından soğuğa yakın ılık su ile duş alınması ve duş sonrası serin bir ortamda ateş takibi yapılması gerekir. Bu sırada hastanın vücudu ıslak bir çarşafla sarılabilir; enseye, kasıklara, boyna, sırta ve enseye buz torbası konulabilir. Vücut ısısı normale dönüyorsa uygulamalara ara verilir. Ancak ateş hali devam ediyorsa, baygınlık ve bilinç karışıklığı gibi semptomlar görülüyorsa sağlık görevlilerinin müdahale etmesi gerekecektir.

Ass. Dr. Samet Töken

Güneş çarpması ishal yapar mı?

Güneş çarpması, vücutta bulunan tüm organları etkilediği gibi sindirim sistemi organları da doğrudan etkiler. Vücudun mineral ve su kaybetmesi sindirim sistemi problemlerinin görülmesine neden olur. Kusma, mide bulantısı ve ishal gibi şikayetler güneş çarpması ile birlikte ortaya çıkar. Yaygın olarak kadınlarda ve çocuklarda görülür. Baş dönmesi ve göz kararması gibi şikayetlerle birlikte seyredebilir.

Ass. Dr. Samet Töken

Güneş çarpması kaç saatte belli olur?

Güneş çarpması, kişinin bünyesine bağlı olarak ilk 1 ila 4 saat içerisinde belirti vermeye başlar. Bu süre zarfında kişinin ateşi yükselmeye başlar, ağızda kuruluk hissi oluşur, baş dönmesi, baş ağrısı ve göz kararması gibi semptomlar kendini gösterir. Yapılacak ilk şey, hastanın bol sıvı almasını sağlamak ve serin bir ortamda ateşinin düşürülmesidir. Ancak ateşi düşmüyorsa, sersemlik ve baygınlık gibi komplikasyonlar görülüyorsa en yakın sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.

Ass. Dr. Samet Töken