Graft Versus Host Hastalığı (GVHD), kemik iliği veya kök hücre nakli sonrasında görülen ciddi bir komplikasyondur. Bu durum, nakledilen dokunun (graft) alıcının (host) vücudunu yabancı olarak tanıması ve saldırmasıyla ortaya çıkar. Özellikle allojenik nakillerde risk yüksektir ve iki formda görülür: akut (ilk 100 gün) ve kronik (100 gün sonrası).
GVHD Nedenleri ve Risk Faktörleri
Temel neden, alıcı ile verici arasındaki doku uyumsuzluğudur. HLA (İnsan Lökosit Antijeni) uyumsuzluğu en önemli tetikleyicidir. Yaşlı alıcılar, tam uyumlu olmayan nakiller, önceki viral enfeksiyonlar ve kadın vericilerden erkek alıcılara yapılan nakiller riski artırır. Bağışıklık sisteminin baskılanma derecesi de kritik bir rol oynar.
Akut GVHD Belirtileri
- Cilt Tutulumu: Döküntü (avuç içi/ayak tabanından başlayarak yayılır), kızarıklık, su toplama
- Sindirim Sistemi: Şiddetli ishal, karın ağrısı, bulantı, kanlı dışkı
- Karaciğer: Sarılık, karaciğer enzimlerinde yükselme, pıhtılaşma bozuklukları
- Sistemik: Yüksek ateş, kilo kaybı
Kronik GVHD Belirtileri
- Cilt: Cilt sertleşmesi (skleroderma benzeri), saç dökülmesi, kuru göz/ağız
- Akciğer: Nefes darlığı, kronik öksürük
- Karaciğer: Safra kanallarında hasar
- Eklemler: Hareket kısıtlılığı, kas güçsüzlüğü
- Sindirim: Yutma güçlüğü, kilo alamama
Tanı Yöntemleri
- Biyopsi: Cilt, karaciğer veya bağırsak dokusundan örnek alınması
- Kan Testleri: Karaciğer fonksiyon testleri, inflamatuar belirteçler
- Görüntüleme: Akciğer tutulumu için HRCT, sindirim sistemi için endoskopi
- Glucksberg veya NIH Kriterleri: Evreleme için kullanılan klinik sınıflandırmalar
Tedavi Protokolleri
-
Önleyici Tedavi:
- Nakil öncesi T-hücre deplesyonu
- Kalsinörin inhibitörleri (Takrolimus, Siklosporin) + Metotreksat kombinasyonu
-
Akut GVHD Tedavisi:
- Birinci basamak: Yüksek doz kortikosteroidler (1-2 mg/kg/gün)
- Steroid dirençli vakalarda: Ruxolitinib (JAK inhibitörü), Ekstrakorporeal fotoferez
- Şiddetli bağırsak tutulumunda: Anti-TNF ajanlar (İnfliksimab)
-
Kronik GVHD Tedavisi:
- İbrutinib (BTK inhibitörü), Belimumab (BAFF inhibitörü)
- Fototerapi (cilt tutulumunda)
- İmmünoglobulin replasmanı (enfeksiyon profilaksisi için)
Komplikasyon Yönetimi
- Enfeksiyonlar: Profilaktik antibiyotik/antiviral tedaviler
- Beslenme: Parenteral beslenme, diyet modifikasyonu
- Fizik Tedavi: Eklem kontraktürlerini önlemek için egzersiz programları
Prognoz ve Hayatta Kalım
Hafif akut GVHD’de tedavi başarısı %80-90 iken, şiddetli formlarda mortalite %50’yi aşar. Kronik GVHD ise uzun süreli immünsupresyon gerektirir ve 5 yıllık sağkalım %40-60 arasındadır.
Önleme Stratejileri
- HLA eşleştirmesinde yüksek çözünürlüklü doku tipi
- Post-transplant siklofosfamid uygulaması
- Mikrobiyota temelli tedaviler (fekal transplant gibi)
Güncel Araştırmalar
- Mezenkimal kök hücre tedavileri
- İmmün kontrol noktası inhibitörleri (PD-1/CTLA-4)
- Hedefe yönelik T-reg hücre gen terapileri
