Glukagon, pankreasın alfa hücrelerinde üretilen ve kan şekeri düzenlemesinde hayati rol oynayan bir hormondur. İnsülinle birlikte çalışarak vücudun enerji dengesini korur. Özellikle hipoglisemi (düşük kan şekeri) tedavisinde kritik öneme sahiptir.
Glukagonun Fizyolojik Görevleri
Kan şekeri düştüğünde pankreas glukagon salgılar. Bu hormon karaciğerdeki glikojen depolarını parçalayarak glikozun kana karışmasını sağlar. Ayrıca yağ dokusundan yağ asitlerinin serbestleşmesini uyarır ve protein yıkımını artırarak enerji üretimine katkıda bulunur. İnsülinin tam tersi etki göstererek kan şekerini yükseltir.
Tıbbi Kullanım Alanları
- Hipoglisemi Tedavisi:
- Tip 1 diyabet hastalarında insülin aşırı dozuna bağlı şiddetli hipoglisemide acil müdahale aracı olarak kullanılır.
- Glukagon enjeksiyonu, hastanın bilincini kaybettiği durumlarda oral yoldan şeker verilemediğinde hayat kurtarıcıdır.
- Tanısal Testler:
- Bazı hormonal bozuklukların teşhisinde (örn. insülinoma) kullanılır.
- Endoskopik incelemelerde mide-bağırsak hareketlerini yavaşlatmak için uygulanır.
Uygulama Yöntemleri
- Enjeksiyon: Cilt altına, kas içine veya damar yoluyla uygulanır. Acil durum kitleri (otomatik enjektör) şeklinde bulunur.
- Burun Spreyi: Son yıllarda FDA onaylı nazal glukagon formları, enjeksiyon gerektirmeden kullanım kolaylığı sağlar.
- Dozaj: Yetişkinlerde standart doz 1 mg’dır. Çocuklarda vücut ağırlığına göre (0.5 mg/25 kg) ayarlanır.
Etki Mekanizması ve Süresi
Enjeksiyondan sonra 10-15 dakikada etkisini gösterir. Kan şekerini 30 dakikada yükseltir ve etkisi 60-90 dakika sürer. Karaciğerdeki glikojen depoları yeterliyse maksimum etki sağlanır; uzun süreli açlık durumlarında etkinliği azalır.
Yan Etkiler ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Sık Görülenler: Bulantı, kusma, baş ağrısı
- Nadiren: Kalp hızında artış, alerjik reaksiyonlar
- Kontrendikasyonlar: Glukagonoma (glukagon salgılayan tümör), feokromasitoma
- Özel Uyarılar:
- Hipoglisemiyi takiben mutlaka karbonhidrat alınmalı
- Adrenal yetmezlik veya kronik hipoglisemisi olanlarda dikkatli kullanılmalı
Diyabet Yönetimindeki Önemi
Tip 1 diyabetlilerin %50’sinde şiddetli hipoglisemi atakları görülür. Glukagon kitlerinin evde/tatilde/okulda bulundurulması zorunludur. Yakın çevrenin (aile, öğretmenler) enjeksiyon eğitimi alması hayati riski azaltır.
Glukagon ve Yeni Tedavi Araştırmaları
- Yapay Pankreas Sistemleri: İnsülin pompalarına entegre glukagon vericileri üzerinde çalışmalar devam ediyor.
- Obezite Tedavisi: Glukagon benzeri peptitlerin iştah baskılama etkisi araştırılıyor.
- Stabil Formülasyonlar: Oda sıcaklığında uzun süre dayanıklı yeni formlar geliştiriliyor.
Hasta Eğitimi ve Pratik Öneriler
- Glukagon kitlerinin son kullanma tarihi düzenli kontrol edilmeli
- Enjeksiyon tekniği her 6 ayda bir taze eğitimle pekiştirilmeli
- Hipoglisemi belirtileri (titreme, terleme, bilinç bulanıklığı) tanınmalı
- Acil durum kartı/kolyesi taşınmalı
