Gliyal tümörler, beyin ve omurilikteki destek hücrelerinden (gliyal hücreler) kaynaklanan birincil santral sinir sistemi tümörleridir. Tüm beyin tümörlerinin yaklaşık %30’unu oluştururlar. Agresif davranış gösteren yüksek dereceli türleri, tedaviye dirençli olabilirken, düşük dereceli gliomalar yavaş büyüme eğilimindedir.
Gliyal Tümör Çeşitleri
Gliyal tümörler histolojik özelliklerine göre sınıflandırılır. Astrositomlar en yaygın tiptir ve beyaz cevherde yerleşir. Oligodendrogliomlar, kromozom 1p/19q delesyonu ile karakterizedir. Ependimomlar ise ventrikül sistemi çevresinde gelişir. Glioblastom multiforme (GBM), en agresif astrositik tümördür ve hızlı yayılım gösterir.
Belirtiler ve İşaretler
Semptomlar tümörün yerleşimine ve büyüklüğüne bağlıdır:
- Baş ağrısı (sabahları şiddetlenen)
- Bulantı-kusma
- Nöbet geçirme
- Konuşma veya yürümede bozulma
- Görme alanı kaybı
- Kişilik değişimleri
Risk Faktörleri ve Nedenleri
Kesin nedeni bilinmemekle birlikte:
- İyonize radyasyona maruziyet
- NF1, Li-Fraumeni gibi genetik sendromlar
- Ailede gliom öyküsü
- İleri yaş (GBM için 50-70 yaş riskli)
- Petrokimyasallarla temas önemli risk faktörleridir.
Teşhis Süreci
Tanıda çok yönlü yaklaşım gerekir:
- MR Görüntüleme: Kontrastlı MR ile tümörün yayılımı değerlendirilir.
- Biyopsi: Histopatolojik tanı ve moleküler testler (IDH mutasyonu, MGMT metilasyonu) için şarttır.
- PET-BT: Tümör metabolizmasını analiz eder.
- Nörolojik Muayene: Bilişsel ve motor fonksiyonlar test edilir.
Tedavi Protokolleri
Tedavi stratejisi tümör tipi, derecesi ve hastanın performans durumuna göre belirlenir:
- Cerrahi: Maksimal güvenli rezeksiyon altın standarttır. Nöronavigasyon ve intraoperatif MR kullanımı başarıyı artırır.
- Radyoterapi: Postoperatif 6 haftalık fraksiyone tedavi, lokal kontrol sağlar.
- Kemoterapi: Temozolomid, GBM’de standart tedavidir. PCV protokolü (Procarbazin, CCNU, Vincristin) oligodendrogliomlarda kullanılır.
- Hedefe Yönelik Tedaviler: Bevacizumab gibi anjiyogenez inhibitörleri semptomatik ödemi azaltır.
Yenilikçi Yaklaşımlar
- Tümör Tedavili Alanlar (TTFields): Elektrik alanlarıyla hücre bölünmesini bozar.
- İmmünoterapi: PD-1 inhibitörleri ve tümör aşıları klinik denemelerdedir.
- Gen Tedavisi: Oncolitik virüslerin tümör içi enjeksiyonu araştırılıyor.
Prognozu Etkileyen Faktörler
- Düşük dereceli gliomalarda 10 yıllık sağkalım %60-80 iken, GBM’de medyan sağkalım 15-18 aydır.
- Genç yaş, tam rezeksiyon, IDH mutasyonu ve MGMT metilasyonu olumlu prognostik faktörlerdir.
Rehabilitasyon ve Destek Tedavileri
- Fizik tedavi mobilite kaybını önler.
- Konuşma terapisi afazi durumunda faydalıdır.
- Antiepileptikler nöbet kontrolü sağlar.
- Psikoonkolojik destek yaşam kalitesini artırır.
