GABA

GABA Nedir?

Gama aminobütirik asit (GABA), beyindeki sinir hücreleri arasındaki uyarıları engelleyen bir nörotransmitterdir. Beyindeki kimyasal habercilerdir. Nörotransmitter; merkezi sinir sistemindeki bazı belirlenmiş sinyalleri GABA inhibitör görevi görerek bloke eder ve keser, böylece beyni yavaşlatır. Bunu da beyinde yer alan ve GABA reseptörleri olan bir proteine bağlanarak yapar. Böylelikle vücut ve beyin üzerinde sakinleştirici ve koruyucu bir etki yaratır.

Beyin, vücuttaki belirli reaksiyonları tetikleyen veya engelleyen birçok nörotransmitter içerir. GABA nörotransmitterini vücut üretir ancak aktivitesini artırmak için bazı fermente GABA içeren besinler veya takviyeler ile seviyesi yükseltilebilir. Uyku durumunu artırmak ve kaygıyı azaltmak için uzmanlar tarafından da GABA ilaçları reçete edilerek, böylelikle etkisinin artırılması hedeflenir.

GABA’nın etkilediği bazı vücut aktiviteleri ve GABA faydaları arasında şunlar bulunur;

• Kaygıyı gidermek
• Stresi azaltmak
• Uykuyu iyileştirmek
• Beyin hasarını önlemek

Beyin, uyku halini artırmak ve bir kişinin dinlenmesini sağlamak için günün sonunda doğal olarak GABA salgılar. Bu salgı vücutta doğal olarak bulunan B6 vitamini yardımı ile beyin hücrelerini yavaşlatmak için amino asit glutamik tarafından üretilmektedir. Vitamin B6 yanında ayrıca taurin, lizin ve manganez de GABA sentezi ve etkisini artırır. Bunun yanında GABA’nın birçok reseptörü olmasına rağmen etkisini 3 reseptör üzerinden göstermektedir; bunlar GABA a, GABA b ve GABA c’dir.

Yapılan araştırma verileri GABA’nın ruh halini artırabileceği veya sinir sistemi üzerinde sakinleştirici, rahatlatıcı bir etkiye sahip olabileceği yönündedir. Sınırlı sayıda çalışma bulgusu ile de GABA’nın düşük kan basıncı arasında olası bir bağlantı olduğu belirlenmiştir. Ancak yapılan çalışmalarda GABA takviyesi ile ilgili denemeler ve araştırmalar henüz eksiktir.  

GABA Nasıl Ölçülür ve Normal Değerleri Nedir?

GABA değerlerinin ölçülmesi günümüzde sadece araştırma için yapılmaktadır. Bipolar bozukluk olan hastalar üzerinde yapılan çalışmalarda değerler alınmış ve bu hastaların yalnızca üçte birinde değerlerde anormallik görülmüştür. Bu değerlerin tespit edilmesi için kan veya idrar numuneleri kullanılırken, herhangi bir referans aralığı belirtilmemiştir. Ayrıca son dönem araştırmalarla beyin sapındaki GABA seviyelerini belirlemek için manyetik rezonans spektroskopisi (mrs) görüntüleme tekniği ile ölçümleme yapılmıştır.

GABA metabolizmasında görülen anormallikler üzerine çok fazla araştırma yapılmasına rağmen klinik açıdan ihmal edilmektedir. Çünkü beyin omurilik sıvısındaki GABA değerlerini alırken yaşanılan zorluklar bunu güçleştirmektedir.

Hamilelikte GABA Değerleri Nasıl Olmalı?

Hamilelik ve doğum sonrası dönemdeki değişiklikler nedeniyle GABA seviyelerinde de dalgalanmalar yaşanması doğaldır. Son dönemde yapılan çalışmalarda gebelik ve doğum sonrası dönemde GABA reseptör fonksiyonunun düzenlenmesi ve plastisitesi (yeni bağlantılar oluşturması) ile ilgili birkaç ilginç sonuç tespit edilmiştir. Gebelik sırasında nöroaktif steroidlerin beyin seviyelerindeki artış ve doğumdan hemen önceki ani düşüşler, hipokampustaki spesifik GABA reseptör alt birimlerinin işlevindeki değişikliklerle nedensel olarak ilişkilidir. 

Elde edilen bu veriler, GABA reseptörlerinin işlevindeki değişikliklerin, kadınların önemli dönemlerindeki nörolojik ve psikiyatrik bozukluklarla ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. Bu bulgular, hamilelikte sakatlıkla sonuçlanabilecek sorunların tedavileri için potansiyel yeni teknikler sağlamaya yardımcı olabilir. Ancak hamilelik döneminde GABA takviyeleri, ilaçları veya GABA seviyelerini artırıcı besinlerin alınmasının güvenli olduğuna dair kesin kanıtlar henüz yoktur. Bu yüzden vücudun doğal sürecinde üretilen GABA seviyeleriyle yetinmek gerekir.

Bebeklikte GABA Değerleri Nasıl Olmalı?

Toplam GABA’nın %99’u ve sentezleme enzimi olan glutamik asit dekarboksilazın %95'i beyinde ve omurilikte oluşur. GABA, CNS'deki birincil inhibitör vericidir. Hemen hemen her beyin bölgesinde bulunur ve beyin sinapslarının yaklaşık %20 ila %40'ında aktiftir. Bu nörotransmitterin yeme ve tokluğun düzenlenmesi, saldırgan davranışlar, motor fonksiyonlar ve nöbetler dahil olmak üzere çok çeşitli davranışların düzenlenmesinde rol oynadığı bilinmektedir. Bebeklerde GABA seviyelerine yönelik bir referans aralığı bilgisi bulunmamakla birlikte ölçüm, gerektiği durumlarda yapılır.

Gama-aminobütirik asit (GABA) ve glutamat, gebelikte fetüsün beyin gelişiminde gecikmeler yaşandığında değerlendirilmesi gerekli olan başlıca nörotransmitterlerdir. Prematüre bebeklikle ilişkili beyin hasarında önemli rol oynayabilir. Ancak seviyelerin ölçülmesi genellikle erken doğum sonrası yaşayan bebeklerde yoğun bakım desteğine bağlı olan veya kritik hastalığı olan erken doğmuş bebeklerde güvenilir bir şekilde uygulanabilecek, invazif olmayan bir araçla yapılması gerekir.

GABA Eksikliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

GABA eksikliğinin bağımlılık, panik atak, anksiyete, ajitasyon, düşünce bozuklukları ve baş ağrısı gibi durumlarda sinir hücrelerinin hızlı ateşlenmesine neden olduğu varsayılmaktadır. Yapılan son dönem çalışmalara göre uyku sorunu yaşayan kişilerde GABA seviyelerinin normale göre %30 daha az olduğu tespit edilmiştir. GABA eksikliğine neden olan hastalık ve koşullar şu şekildedir;

• Panik atak
• Uykusuzluk
• Baş ağrısı 
• Bağımlılık 
• Depresyon 
• Düşünce ve duygu durum bozuklukları
• Epilepsi
• Parkinson 
• Böbrek bozuklukları
• Karaciğer bozuklukları
• Yüksek tansiyon 
• Diyabet 

GABA nörotransmitterinin cinsiyete dayalı etki ve seviyeleri ile ilgili gözlemler son dönemlerde yapılmıştır. Ancak yetişkinler üzerinde yapılan çalışmalarda kadınlarda yaşlanma ile birlikte erkeklere oranla seviyelerin daha fazla düştüğü belirlenmiştir. Adet döneminde ve doğum sonrasında yaşanan hormon değişiklikleri ile seviyelerin düştüğü yönünde çalışmalar vardır.

GABA Eksikliği Belirtileri

GABA eksikliği belirtilerine bakıldığında altta yatan nedene göre farklılıklar gösterir. Özellikle nörolojik sisteme ilave olarak diğer organların da inhibitör nörotransmitter GABA’yı kullandığı gerçeği düşünüldüğünde bu belirtilerin içerdiği spektrum daha geniş olabilir. GABA eksikliğinden kaynaklanan en yaygın görülen ve ortak olan belirtiler şu şekilde sıralanabilir;

• Endişe
• Kronik stres
• Huzursuzluk
• Sürekli kaygı hali 
• Depresyon
• Bilişsel yeteneklerde düşüş
• Baş ağrısı ve gerginlik 
• Kas ağrısı
• Panik 
• Uykusuzluk ve uykuya dalmada zorluk
• Hafıza kaybı ve konsantrasyon bozukluğu
• Midede düğümlenme hissi
• İç sıkıntı
• Organize olamama ve yetişememe duygusu

GABA Eksikliği Tedavisi

Kişinin klinik bulguları ve gerektiğinde yapılan testlerle uzman tarafından GABA eksikliği tespit edildiyse öncelikle altta yatan nedenin belirlenmesi gerekir. Böbrek ya da karaciğer bozukluklarından kaynaklı bir eksiklik yaşanıyorsa bu durumun iyileştirilmesi gerekir. Bunun yanında seviyeleri iyileştirmek için uzman tarafından GABA kapsül gibi GABA içeren ilaçlar reçete edilebilir.

GABA takviyelerinin işe yarayıp yaramadığı konusunda uzmanlar arasında farklı görüşler vardır. Uzlaşılamayan konu takviye olarak GABA kullananlarda alınan bu ek formun, kan-beyin bariyerini aşma kabiliyetine sahip olup olmadığıdır. Çünkü eğer kan-beyin bariyerini aşamıyorlarsa bir etkisi olmaz.

GABA fiyatları, üretici faktörü neticesinde farklılık göstermektedir. Bunlar vücudun GABA üretimini destekleyecek en etkili yaklaşımlardan bir kaçıdır.  Ayrıca farklı terapi uygulamaları ile kişilerde rahatlama sağlanması da seviyelerin yükselmesine yardımcı olabilir.

GABA Eksikliğine Ne İyi Gelir?

GABA seviyelerini artırmak için yapılan ilaç tedavisi ve alınan takviyelerin yanında filoterapi olarak adlandırılan bitkisel tedavi de faydalı olur. Kedi otu, şerbetçiotu ve kava biberi GABA seviyelerini yükselten bitkisel takviyeler arasındadır. GABA bakımından zengin diyet ile beslenmekte seviyelerin iyileştirilmesinde etkili bir yaklaşımdır. Ayrıca kişinin yaşına ve genel sağlık durumuna uygun düzenli egzersiz yapması ve yoga gibi rahatlatıcı aktivitelerde bulunması faydalıdır.

GABA seviyelerini artıran besinler arasında şunlar bulunur;

• Taze kabuklu kuruyemişler ve tohumlar
• Yeşil yapraklı sebzeler
• Domates
• Bakla
• Soğan 
• Organik yumurta
• Omega2 yağ asitleri
• Kefir ve yoğurt gibi probiyotikler
• B6 açısından zengin besinler (havuç, balık, ıspanak vb)
• Kahverengi pirinç
• Mantar
• Muz
• Patates
• Ciğer sakatat
• Elma

GABA Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

GABA eksikliğine neden olan sebepler tedavi edilmediği takdirde daha ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Mesela böbrek bozukluğu veya karaciğer işlev bozukluğu tedavi edilmediği sürece organ yetersizliğine varan hayati tehdit oluşturacak bir seviyeye gelebilir. Kronik stres, panik atak gibi başlangıç düzeyinde olan duygu durum bozuklukları ileri derecede psikolojik bozukluklara neden olabilir. Görülen semptomlar kişinin yaşam kalitesini düşürerek sosyal hayata olan bağlılığı kopartabilir, hatta intihara varan düzeylere ulaşabilir.

GABA Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

GABA seviyelerinin doğuştan yüksek değerlerde olması kişinin yüksek zekalı ve dahi olmasıyla ilişkilendirilen bir durumdur. Ancak aşırı yükseklik durumunda tam tersi de olabilir. Bu seviyelerin yükseltilmesine yönelik bilinçsizce alınan takviyeler veya GABA açısından zengin besinlerin aşırı tüketilmesi yarar yerine zarar verebilir. Mide bulantısı ve sindirim sistemi problemlerine yol açabileceği gibi kronik bir hastalık dolayısıyla kullanılan anti-depresan, kav gevşetici veya ağrı kesicilerle etkileşebilir.