Fanconi anemisi (FA), nadir görülen kalıtsal bir kemik iliği yetmezliği sendromudur. Kemik iliğinin yeterli kan hücresi üretememesiyle karakterize olan bu hastalık, doğuştan gelen fiziksel anomaliler ve kanser gelişimi riskindeki artışla ilişkilidir. FA’lı bireylerde DNA tamir mekanizmaları bozulmuştur, bu da hücrelerin genetik hasara karşı savunmasız kalmasına yol açar.
FA Hastalığının Başlıca Belirtileri
- Fiziksel Anomaliler: Ciltte sütlü kahve lekeleri (café-au-lait), başparmak veya radius kemiği gelişim bozuklukları
- Büyüme Geriliği: Doğum sonrası boy ve kilo persentillerinde düşüklük
- Kan Hücresi Eksiklikleri: Anemi (halsizlik), trombositopeni (kanamalar), nötropeni (enfeksiyonlara yatkınlık)
- Ürogenital Problemler: Böbrek anomalileri, erkeklerde hipospadias, kızlarda rahim gelişim kusurları
- Göz Bulguları: Mikroftalmi (küçük göz), şaşılık, göz yaşı kanalı tıkanıklıkları
Teşhis Yöntemleri
Tanıda üç aşamalı yaklaşım uygulanır:
- Klinik Değerlendirme: Fizik muayene ve anomalilerin kaydı
- Laboratuvar Testleri: Tam kan sayımı, periferik yayma, kemik iliği aspirasyonu
- Genetik Analizler: Kromozom kırılganlık testi (diepoksi bütanol ile), FANCA, FANCC gibi gen mutasyonlarının DNA sekanslaması
Tedavi Seçenekleri
Hematolojik Yönetim
- Androjen Tedavisi: Oksimetolon gibi ilaçlarla kan hücre üretiminin uyarılması (yan etki riski nedeniyle dikkatle kullanılır)
- Hematopoietik Büyüme Faktörleri: G-CSF ile nötrofil sayısının artırılması
Küratif Tedaviler
- Kemik İliği Nakli: HLA uyumlu kardeş donörlerden yapılan nakillerde %80-90 başarı oranı
- Gen Tedavisi: Deneysel aşamada olan FANCG geni transferi çalışmaları
Kanser İzlemi
- Solid Tümör Taramaları: Yıllık baş-boyun MR, jinekolojik ultrason
- Hematolojik İzlem: Kemik iliği biyopsisi ile MDS/lösemi gelişiminin erken saptanması
Yaşam Kalitesini Artırıcı Önlemler
- Enfeksiyondan Korunma: Trimethoprim-sulfamethoxazole profilaksisi
- Kan Ürünü Desteği: Lökositten arındırılmış kırmızı kan ve trombosit transfüzyonları
- Psikososyal Destek: Hasta ve aileler için genetik danışmanlık
Prognozu Etkileyen Faktörler
- Genotip-Fenotip İlişkisi: FANCD1 mutasyonlarında lösemi riski 5 kat artar
- Komplikasyonlar: %40 hastada 40 yaşına kadar solid tümör gelişimi
- Yaşam Beklentisi: Kemik iliği nakli başarılı olanlarda 30 yıla uzar
Gebelik ve Genetik Danışmanlık
Otosomal resesif geçişli FA’da taşıyıcı ebeveynlerin çocuklarına aktarma riski %25’tir. Preimplantasyon genetik tanı (PGT) ile sağlıklı embriyo seçimi mümkündür. Gebelikte yüksek doz folik asit (5mg/gün) nöral tüp defekti riskini azaltır.
Yeni Gelişmeler
- Hedgehog Sinyal İnhibitörleri: Glasdegib’in klinik denemelerde hematolojik yanıt oranları %60
- Mitokondriyal Terapiler: Elamipretid ile hücresel stresin azaltılması
