Eritropoietin

Eritropoietin hipoksiye yanıt olarak büyük oranda böbreklerde üretilen ve kırmızı kan hücresi üretimini uyaran hormondur.

Eritropoietin Nedir?

Eritropoietin (EPO) hipoksiye (oksijen yetersizliğine) yanıt olarak büyük oranda böbreklerde üretilen ve kırmızı kan hücresi üretimini uyaran hormondur. Böbrek dışında karaciğer ve doku makrofaj hücrelerinde üretilebilmektedir. 

Dokuların oksijensiz kalması enerji metabolizmasında bozukluklara, serbest radikal oluşumuna ve dolayısıyla apoptozise yani programlı hücre ölümüne sebep olacaktır. Bu durumun önüne geçilebilmesi amacıyla vücutta çeşitli kontrol mekanizmaları bulunmaktadır. Bunlardan ilki nefes alışverişinin hızlanmasıdır. Kısa süre içerisinde hızlı bir toparlanma sağlar. Ayrıca kan basıncını artırmak amacıyla damarlarda daralmalar meydana gelir. Kalp hızı yükselir. Volümü artırmak amacıyla dokular arası sıvı kana geçer ve böbreklerden su tutulumu artar. Sonuç olarak hipoksi ile kısa süreli mücadele sağlansa da kalıcı etki uzun dönem mekanizmaları ile ortaya konur. Uzun dönem etki mekanizmasında Eritropoietin önemli yere sahiptir.  

Kan oksijen basıncında ve böbreğe gelen kan miktarındaki azalma Eritropoetin üretimini uyarır. Üretilen eritropoetinin görevleri şu şekildedir:

  • Kemik iliğine ulaşarak oksijen taşınmasından sorumlu kan hücresi olan eritrosit üretimini artırır. 
  • Dokuları hipoksiye karşı korumak amacıyla damarlarda vazokonstriksiyona sebep olur ve kan basıncını artırır. Ayrıca yeni damar oluşumunu destekler.

Eritropoietin Normal Değeri Kaç Olmalı?

Kırmızı kan hücresi döngüsünün sürekli devam edebilmesi açısından kanda belirli bir miktar Eritropoietin hormonu bulunması gerekmektedir. Sağlıklı bireylerde serum eritropoietin düzeyi 4-26 mU/ml’dir. Normal değer aralığının geniş olma sebebi ise eritropoietin üretiminin gün içerisinde dalgalı seyretmesidir.

Eritropoietin Nasıl Ölçülür?

Kan Eritropoietin düzeyi “EPO enzim immunoassay” testi ile ölçülmektedir. Bu testlerin en yaygın kullanılan şekli ELİSA testi”dir. Koldan alınan az miktarda kan ile gerçekleştirilmektedir. Ancak tek başına EPO ölçümü çoğu zaman herhangi bir hastalığın tanısının konması açısından yeterli değildir. Bu nedenle sıklıkla tam kan sayımı, serum biyokimyası gibi testlerle birlikte istenmektedir.

Gebelikte Eritropoietin Düzeyi

Gebelik döneminde kan volümü fetüsün ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde artar. Bununla birlikte kan hücrelerinin sayısında da artış meydana gelir. Ancak volüm artışı hücre artışından fazla olduğundan dolayı göreceli olarak anemi (kansızlık) ortaya çıkar. Bu durum dilüsyon anemisi olarak adlandırılmaktadır. Gebelik döneminde dilüsyon anemisine bağlı olarak serum eritropoietin düzeyinde artış meydana gelir. Gebelikte normal düzey 24-44 mU/ml’dir.

Bebeklerde Eritropoietin Düzeyi

Bebeklerde eritropoietin düzeyinin yetişkinlerden farklı olması beklenmemektedir. Erken yaşlarda yapılan ölçümün 2 önemli avantajı olabilir:

  1. Doğumsal kan problemlerinin erken tespiti
  2. Böbrek gelişim sorunlarının erken dönemde tespiti

Diğer testlerdeki anormalliklerle birlikte EPO düzeyi ölçümü çeşitli sorunların tespitine imkan sağlayabilmektedir.

Eritropoetin Düşüklüğü Nedenleri Nelerdir?

Eritropoietin seviyesinin 4 mU/ml düzeyinin altına düşmesi düşüklüğe işaret etmektedir. Bu durum kırmızı kan hücresi üretiminde azalmaya sebep olabilmektedir. Eritropoietin düşüklüğünün en önemli sebebi üretim azlığıdır. Birincil üretim merkezi olan böbreklerdeki işlev bozuklukları eritropoietin düşüklüğüne sebep olabilir. Bir diğer sebep ise polisitemia vera adı verilen hematolojik bozukluktur. Eritrosit yüksekliği ile karakterize bir hastalıktır. Yüksek eritrosit düzeyi Eritropoetin üretimini baskılamaktadır.

Eritropoetin Düşüklüğü Belirtileri Nelerdir?

EPO düşüklüğü erken dönemde doğrudan çeşitli belirtilere sebep olmaz. Düşüklüğün altında yatan sebebe bağlı olarak

Eritropoietin Düşüklüğü Tedavisi

Eritropoietin düşüklüğünün tedavi sürecinde öncelikle bu duruma sebep olan sorun ortadan kaldırılmalıdır. Böbrek veya kemik iliği sorunlarına yönelik tedaviler uygulanabilir. EPO düşüklüğü eritrosit üretimini olumsuz etkilemeye başladığında çeşitli sorunlar ortaya çıkacaktır.  

Böbrek yetmezliğine bağlı düşüklüğün ortadan kaldırılmasında kullanılan eritropoetin tedavisi son yılların en önemli gelişmelerinden biri olarak görülmektedir. Rekombinant gen teknolojisi ile üretilen yapay EPO böbrek yetmezliği hastalarında kansızlığı ortadan kaldırmakla birlikte yaşam kalitesini, egzersiz toleransını da artırmaktadır. Ayrıca iştah artışı, bilişsel ve seksüel fonksiyonlarda iyileşme, sol ventrikül hipertrofisi gibi kalp yetmezliği belirtilerinde gerileme gibi etkileri ortaya konmuştur.

Eritropoetin Eksikliğine Ne İyi Gelir?

EPO tedavisi hastalarda ciddi olumlu etkilere sahiptir. Ancak tedavi sürecinin sağlıklı ve etkili bir şekilde ilerlemesi günlük hayat ve beslenme değişiklikleri ile desteklenebilir.

  • Eritropoetin tedavisi sırasında kan basıncı normal seviyelerde tutulmalıdır. Bu amaçla tansiyon düzenleyici ilaçların kullanımına doktorun belirttiği şekilde devam edilmelidir.
  • Besinlerle tüketilen tuz miktarı kısıtlanmalıdır. Yüksek tuz hipertansiyonu tetikleyebilir.
  • Tedavi süresince ve sonrasında hekimin belirttiği doğrultuda dengeli ve düzenli bir beslenme programına geçilmelidir.
  • Demir hemoglobin üretimi için gereklidir. Tedavinin etkili sonuçlar vermesi için demir eksikliği olmamalıdır. Tüketilen besinlerle demir depoları desteklenebilir.
  • Diyaliz tedavisine düzenli şekilde devam edilmelidir. 
  • Günlük düzenli egzersizin genel sağlık durumunu iyileştirmenin yanı sıra eritropoietin tedavisinin etkinliğini artırdığı yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur.

Eritropoetin Düşüklüğü Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Kırmızı kan hücresi üretiminin devamlılığı için belirli miktarda eritropoetinin dolaşımda bulunması gerekmektedir. Çeşitli sebeplere bağlı olarak ortaya çıkan düşüklük tedavi edilmediğinde kırmızı kan hücresinde düşüklük, anemi ortaya çıkabilir.

Eritropoetin Yüksekliği Nedenleri Nelerdir?

Eritropoietin hipoksiye (oksijen yetersizliğine) bağlı olarak böbreklerden salgılanmaktadır. Serum eritropoietin düzeyinin 26 mU/ml’nin üzerine çıkması anormal bir yükselişe işaret etmektedir. Eritropoietin yüksekliğini tetikleyen hipoksinin en önemli sebebi anemi yani kansızlıktır. Kırmızı kan hücrelerinde oksijen taşımakla görevli hemoglobin seviyesinin erişkin erkeklerde 13 g/dl, kadınlarda ise 12 g/dl değerlerinin altına düşmesidir. Ancak anemi bir sebep değil sonuçtur. Anemi sebepleri dolaylı olarak eritropoietin düzeyini yükseltmektedir.

EPO yüksekliğinin bir diğer sebebi ise üretim kontrol mekanizmasından kaynaklanan bozukluklardır. Eritropoietin veya eritropoietine benzer maddeler salgılayan böbrek, karaciğer, akciğer ve beyin tümörleri kan seviyesinde yükselmeye sebep olmaktadır. 

Normal fizyolojik süreçte artan oksijen ihtiyacına bağlı olarak EPO seviyesi yükselir. Bu yükselişe cevap olarak kemik iliği çalışması hızlanır ve dolaşımdaki eritrosit miktarı artar. Artışa bağlı olarak EPO parçalanarak tekrar normal seviyeye ulaşır. EPO yükselişini patolojik yapan durum ise yükselişe olumlu yanıt alınamamasıdır. Bu kemik iliğinde üretimin olumsuz etkilendiğine işaret eder. 

Kırmızı kan hücresi ve bu hücreye ait hemoglobin gibi yapıların üretilmesi için bazı önemli bileşiklerin yeterli düzeyde alınması gerekmektedir. Bunların en önemlileri demir, B12 vitamini ve folik asittir. Beslenme bozuklukları ve bazı bağırsak hastalıkları B12, demir ve folik asit eksikliğine sebep olabilir. Bu durumun doğal sonucu ise anemidir. EPO seviyesi yükselse de eritrosit üretimi gerçekleşemez. 

Miyelodisplastik sendrom, bir veya birkaç kan hücresi serisinin üretimini olumsuz etkileyen kemik iliği hastalığıdır. Kırmızı kan hücresi üretiminin olumsuz etkilenmesi durumunda EPO seviyesinde yükselmeler ortaya çıkacaktır.

Eritropoietin Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Eritropoietin yüksekliği sıklıkla anemiye bağlı ortaya çıkmaktadır. Anemi belirtileri şu şekildedir: 

Eritropoietin Yüksekliği Tedavisi

Eritropoietin yüksekliği altta yatan sorunun ortadan kaldırılması ile tedavi edilebilir. Söz konusu EPO üreten bir kanser ise antitümör tedaviler, kemoterapi, radyoterapi kullanılabilir. Üretim kaynağının ortadan kaldırılması durumunda sorun kendiliğinden düzelme gösterecektir. 

EPO yüksekliğinin en sık sebebi ise anemidir. Özellikle kadınlar ve beslenme bozukluğu olanlar anemi ile sık karşılaşmaktadır. Tedavi sürecinde anemi sebebi ortadan kaldırılmalıdır. Bu amaçla öncelikle sorunun kaynağına yönelik ileri testler uygulanır. Demir seviyesi, tam kan sayımı ve kemik iliği biyopsisi gibi ölçümler gerekebilir. Sorunun kaynağı vitamin/mineral eksikliğinden kaynaklanıyorsa eksikliği giderilmesi gerekecektir.

Eritropoietin Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Anemilerin büyük kısmı beslenme problemlerinden dolayı ortaya çıkmaktadır. İlk sırada ise demir eksikliği anemisi yer almaktadır. Her ay menstrüasyonla (adet döngüsü) kan kaybeden menopoz öncesi kadınlar başta olmak üzere her yaş grubundan bireyin demirden zengin bir beslenme programına sahip olması önemlidir. Kırmızı et, karaciğer, baklagiller, yeşil sebzeler ve pekmez gibi demir açısından zengin besinlere diyet programında yer verilmelidir. 

Demirin yanı sıra B12 ve folat hem kan üretimi hem de bilişsel fonksiyonlar açısından oldukça önemlidir. Özellikle gebelik döneminde fazlaca olmak üzere bu vitamin ve mineralleri bulunduran besinler tüketilmeye özen gösterilmelidir.

Eritropoietin Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Vücutta EPO salgılayan bir tümör varlığı tedavi edilmediğinde kırmızı kan hücresi üretimi ihtiyaç olmadığı halde yükselmeye başlar. EPO yüksekliğine bağlı olarak ortaya çıkan bu duruma sekonder (ikincil) polisitemia vera adı verilmektedir. 

Eritropoietin yüksekliğinin birincil sebebi anemidir. Yüksek EPO seviyesine rağmen kırmızı kan hücresinde artış meydana gelmemesi üretim bozukluklarına işaret etmektedir. Bu durum tedavi edilmediğinde anemi devam edecektir. Tedavi edilmeyen şiddetli anemi sindirim ve dolaşım problemlerinin yanı sıra efor ve bilişsel kapasitede düşüşe sebep olarak günlük performansı düşürür. Ayrıca ciddi sağlık sorunlarına ve nihayetinde ölüme sebep olabilir.

Makaleyi faydalı buldun mu?
3
1
Makeleyi Paylaşın

Eritropoietin ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Eritropoietin diyaliz hastalarında neden kullanılır?

Hemodiyaliz böbrek yetmezliği olan hastalarda kanın atık maddelerden temizlenmesi amacıyla kullanılan yöntemdir. Böbrek fonksiyonları yeterli olmadığından normal seviyenin korunması amacıyla EPO tedavisi uygulanır.

Stj. Dr. Havva Küçük

Eritropoietin doping olarak kullanılır mı?

Yüksek EPO düzeyi kırmızı kan hücresi üretimini ve dolayısıyla da fiziksel egzersiz kapasitesini artırmaktadır. Bu sebepten dolayı eritropoietin içeren ilaçlar doping etkisi yaratabilmektedir. Ancak bu ilaçların resmi spor müsabakalarında kullanımı yasal değildir.

Stj. Dr. Havva Küçük

Eritropoietin tedavisi yan etkileri nelerdir?

Özellikle böbrek hastalarında kullanılan eritropoietin ilaçlarının yan etkileri şu şekildedir:

  • Hipertansiyon
  • Potasyum ve fosfat yüksekliği
  • Enjeksiyon bölgesinde ağrı
  • Bayılma
  • Kas ağrısı ve grip benzeri semptomlar

Bazı yan etkiler kontrol edilebilmekle birlikte ciddi sorunlara yol açabileceğinden dolayı bu ilaçların doktor kontrolü olmadan kullanılması sakıncalıdır.

Stj. Dr. Havva Küçük