Entamoeba histolytica enfeksiyonu, dünya genelinde özellikle hijyen koşullarının yetersiz olduğu bölgelerde yaygın görülen paraziter bir hastalıktır. Amipli dizanteri olarak da bilinen bu enfeksiyon, bağırsaklarda ülserasyonlardan karaciğer apselerine kadar ciddi komplikasyonlara yol açabilir. İşte bu paraziter hastalığın tüm yönleri:
Etken ve Bulaşma Yolları
Entamoeba histolytica adlı tek hücreli parazit, kist formuyla kontamine su ve gıdaların tüketilmesi sonucu vücuda girer. Kistler mide asidinden etkilenmeden ince bağırsakta açılır, trofozoit formuna dönüşerek kolon mukozasına yerleşir. Bulaşma riski yüksek olan durumlar arasında kanalizasyon karışmış suların içilmesi, iyi yıkanmamış sebze-meyve tüketimi ve hijyenik olmayan gıda hazırlama koşulları yer alır.
Klinik Belirtiler ve Evreler
Enfeksiyon asemptomatik taşıyıcılıktan hayatı tehdit eden tablolara kadar değişkenlik gösterir:
- Asemptomatik Kist Taşıyıcılığı: Enfekte bireylerin %90’ında herhangi bir belirti görülmez.
- Akut Amipli Dizanteri: Şiddetli karın ağrısı, kanlı-mukuslu ishal, tenesmus (sürekli dışkılama hissi) ve ateş.
- Kronik Bağırsak Tutulumu: Tekrarlayan ishal atakları, kilo kaybı ve bağırsak hareket bozuklukları.
- Ekstraintestinal Yayılım: Karaciğer apsesi (sağ üst kadran ağrısı, ateş, hepatomegali), akciğer veya beyin apseleri.
Tanı Yöntemleri
- Dışkı Mikroskopisi: Üç farklı dışkı örneğinde kist veya trofozoit aranması (duyarlılığı düşük).
- Antijen Testleri: ELISA ile dışkıda E. histolytica spesifik antijenlerin saptanması.
- Seroloji: Karaciğer apsesi şüphesinde kanda IgG/IgM antikor testleri.
- Görüntüleme: Ultrason veya BT ile karaciğer apselerinin tespiti.
- Kolonoskopi: Bağırsak ülserlerinin gözlemlenmesi ve biyopsi alınması.
Tedavi Protokolleri
Tedavi hastalığın formuna göre değişir:
- Asemptomatik Taşıyıcılar: Lüminal amipler için paromomisin veya iyodokuinol.
- İnvazif Bağırsak Hastalığı: Metronidazol veya tinidazol (5-10 gün) + paromomisin.
- Karaciğer Apsesi: Metronidazol (10 gün) + drenaj (apse çapı >5 cm ise).
Hamilelerde paromomisin tercih edilir; metronidazol gebeliğin ilk trimesterinde kontrendikedir.
Komplikasyonlar ve Acil Durumlar
- Toksik Megakolon: Bağırsak duvarının delinmesi ve peritonit riski.
- Amiyom: Bağırsakta granülomatöz kitle, kanserle karışabilir.
- Fulminan Kolit: %40 mortalite oranıyla acil cerrahi gerektirir.
- Apse Rüptürü: Karaciğer apsesinin diyafragma yoluyla akciğere açılması.
Korunma Stratejileri
- Su Güvenliği: Şüpheli suların 1 dakika kaynatılması veya filtre edilmesi.
- Gıda Hijyeni: Sebze-meyvelerin %5’lik sirke solüsyonunda 15 dakika bekletilmesi.
- El Hijyeni: Tuvalet sonrası ve yemek öncesi sabunla 20 saniye el yıkama.
- Seyahat Önlemleri: Endemik bölgelerde çiğ gıdalardan kaçınılması.
Risk Grupları ve Prognoz
Bağışıklığı baskılanmış bireyler, hamileler, çocuklar ve yaşlılar risk altındadır. Erken tanı konulduğunda tedavi başarısı %95’in üzerindedir. Tedavi edilmeyen karaciğer apselerinde mortalite oranı %10-20’ye yükselir.
Hangi Doktora Başvurulmalı?
Semptomlar ortaya çıktığında enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurulmalıdır. Karaciğer apsesi şüphesinde gastroenteroloji ve radyoloji konsültasyonu gerekebilir.
