Ekokardiyografi Nedir?

Ekokardiyografi, kalbin hareketli görüntüsünü sağlayan kritik bir tanı testidir. Ekokardiyografi, ultrason aracılığıyla kalbin şekli, boyutu, işlevi, gücü, duvarlarının hareketi-kalınlığı ve kapaklarının çalışması gibi konular hakkında bilgi sağlar. Ayrıca pulmoner dolaşım ve basınçları, aortun ilk kısmı hakkında bilgi sağlayabilir ve kalp çevresinde sıvı olup olmadığı bu test sayesinde görülebilir (perikardiyal efüzyon). Ekokardiyogramda ses dalgaları, kalbin görüntülerini üretmek maksadıyla uygulanır. Doktor, kalp hastalığını tanımlamak için ekokardiyogramdaki görüntüleri kullanabilir. Ekokardiyogram, ekokardiyografi cihazı aracılığıyla elde edilir. Bu cihaz 3 temel unsurdan oluşur:

• Dönüştürücü: Kalp görüntülerinin çekilebildiği cihaz.
• Ekran: Dönüştürücü tarafından yakalanan görüntülerin toplandığı ekran.
• Bilgisayar.

Ayrıca ekokardiyografi yapılırken uzmana bilgi sağladığı için genellikle hastanın göğsüne elektrotlar yerleştirilerek elektrokardiyografi yapılır. Ekokardiyogram görüntüleri farklı modlarda elde edilebilir:

• M modu veya tek boyutlu: Kalbin dar bir kısmı tespit edilir.
• İki boyutlu veya 2D: Hareket sırasında kalbin anatomisinin bir görüntüsünü sağlar (farklı yapıları görmenizi sağlar).
• Renkli Doppler: Kalp ve arterlerdeki kan akışını görmenizi ve ölçmenizi sağlar.
• 3D: Elde edilen görüntüler 3 boyutludur. Birden çok 2 boyutlu görüntüden bir 3D görüntü oluşturulur.

Ekokardiyografide çok faydalı başka modlar da vardır:

• Darbeli Doppler, 
• Sürekli Doppler 

Ekokardiyografi ile kalp duvarlarının ve kalp kapakçıklarının yapısı, kalp duvarlarının genişliği, kalp boşluğunun boyutu, kalp kasının hareket kabiliyeti ve gücü hakkında bir fikir edilinilir. Aşağıdaki hastalıklar bu şekilde tespit edilebilir ve takip edilebilir:

• Kalp kapağı hastalığı
• Kalp trombüsü varlığı
• Yapay kalp kapakçığı işlevinin değerlendirilmesi
• Kalp kası hastalığı
• Kalp duvarı veya aortun düzensizliği
• Kalp kesesinde sıvı varlığı

Ekokardiyografiden Önce Neler Yapılması Gerekir?

Ekokardiyografiden önce yapılması gereken birtakım kurallar vardır. Bu kurallar:

• Rahat kıyafetler giyin.
• Testten en az 4 saat önce yemek yemeyin. Randevunuz sabah ise, testinizden önceki gece, gece yarısından sonra yemek yemeyin.
• Testten önce içme suyuna izin verilir.
• Şeker hastasıysanız, sabahları insülinle (1/2 doz) meyve suyuna izin verilir. Kan şekerinizi kontrol etmek için hap kullanıyorsanız, test tamamlanana kadar ilaçlarınızı almayın.
• Muayene gününde kahve veya çay içmeyin.
• Doktorunuz tarafından aksi belirtilmedikçe beta blokerler, kalsiyum kanal blokerleri, nitratlar ve digoksin dâhil tüm ilaçları testinizden 24 saat önce almayı bırakın. 

NOT: Doktorunuzla konuşmadan hiçbir ilacı bırakmayınız.

Ekokardiyografi Nasıl Çekilir?

Ultrason dalgaları, hem yayabilen hem de algılayabilen (dönüştürücü) bir prob tarafından yayılır. Dönüştürücü taşınabilir ve kalp üzerinde göğüs üzerine yerleştirilir. Doktorunuz, ses dalgalarının iletilmesine yardımcı olmak için dönüştürücünün altındaki deriye jel sürer. Dönüştürücü, görüntüyü ekranda görüntüleyen ve dijital formatta depolayan bir bilgisayara bağlanır. Doktorlar, dönüştürücünün konumunu ve açısını değiştirerek, kardiyak yapıların ve işlevin ayrıntılı bir resmini elde etmek için yakındaki kalbi ve ana kan damarlarını çeşitli açılardan görüntüleyebilir. Muayene sırasında birkaç kez, net görüntülerin elde edilmesini sağlamak için kişinin nefesini yaklaşık 10 saniye tutması gerekecektir. Bazen doktorlar, belirli bilgileri hızlı bir şekilde belirlemek için kişinin yatağının başında taşınabilir bir ultrason makinesi kullanır.

Ekokardiyografi hem kalbin anatomisini hem de nasıl çalıştığını incelemek için kullanılır. Diğer şeylerin yanı sıra şunları sağlar:

• Ventrikül hacimlerinden ejeksiyon fraksiyonunu hesaplayarak kalp kasının tonusunu değerlendirmek ve böylece kalp yetmezliğinin boyutunu saptamak,
• Kulakçıkların hacmini hesaplamak ve olası bir hipertrofiyi saptamak,
• Kalp kapakçıkları (aort kapakçıkları, mitral kapakçıklar, triküspit kapakçıklar) hastalıklarını tespit etmek,
• Perikardiyal efüzyonu veya perikardın (kalbi çevreleyen zarf) kalınlaşmasını kontrol etmek,
• Kalp kusurlarını incelemek,
• Daha az kasılan veya hiç kasılmayan bölgeleri görselleştirerek miyokard enfarktüsünün sonuçlarını analiz etmek,
• Kalp yetmezliği olan hastaların tanı, tedavi ve yönetimini desteklemek,
• Kalp odacıklarının boyutunu ve şeklini değerlendirmek,
• Sistolik ve diyastolik fonksiyonları ölçmek,
• Mitral kapağın tüm kantitatif parametrelerini değerlendirmek (MV Değerlendirmesi),
• İskemik ve iskemik olmayan kalp yetmezliği arasında ayrım yapmayı sağlayabilmek,
• Ejeksiyon fraksiyonu ve duvar hareketi açısından şüpheli sol ventrikül yetmezliği olan hastalarda mortaliteyi potansiyel olarak tahmin etme (Otomatik Fonksiyon Görüntüleme (AFI),
• Yüksek tekrarlanabilirliğe sahip hacimleri ve ejeksiyon fraksiyonlarını hesaplamak, 
• Mitral kapağı canlı ve transtorasik modlarda görselleştirmek,
• Mitral kapağın cerrahi görünümünü hızlı ve verimli bir şekilde almak.

Ekokardiyografi Türleri

Transtorasik ekokardiyografi: En yaygın ekokardiyogram türüdür. Ağrı veya rahatsızlığa neden olmaz ve kalbin farklı kısımlarını gözlemlemek için dönüştürücünün göğüs duvarına harici olarak yerleştirilmesinden oluşur. Herhangi bir hazırlık gerektirmez ve test öncesi ve sonrasında normal bir yaşam sürdürebilirsiniz. Bu standart ekokardiyografi türünde:

• Bir teknisyen (sonografi uzmanı) jeli bir cihaza (dönüştürücü) yerleştirir.
• Sonografi uzmanı, dönüştürücüyü cildinize sıkıca bastırır ve göğüsten kalbe bir ultrason ışını yönlendirir.
• Dönüştürücü, kalbinizden gelen ses dalgalarının yankılarını kaydeder.

Akciğerleriniz veya kaburgalarınız görüşünüzü bloke ederse, intravenöz olarak az miktarda eko-güçlendirici enjekte edilmesi gerekebilir. Genel olarak güvenli ve iyi tolere edilen eko-güçlendirici, kalbin yapılarını bir monitörde daha net görünür hale getirecektir.

Transözofageal ekokardiyografi: Doktorun daha detaylı görüntülere ihtiyacı varsa veya kalbin standart bir ekokardiyogram ile net bir görüntüsünü elde etmek zorsa, transözofageal ekokardiyogram önerebilir. Kalbin, ağızdan sokulacak ve yemek borusuna ulaşacak olan bir sonda veya tüpe bağlı bir dönüştürücü aracılığıyla kalbin görselleştirilmesinden oluşur. Bu nedenle, invaziv bir tekniktir. Kalp kapakçıkları gibi belirli yapılar hakkında benzer ancak daha ayrıntılı bilgiler sağlayan transtorasik ekokardiyogram için genellikle tamamlayıcı bir çalışmadır. Ek olarak, transözofajiyal ekokardiyografi ile tam olarak görülemeyen trombüs (pıhtı), tümör veya doğuştan kalp anormalliklerinin varlığını tespite yardımcı olur. Bu aşamada:

• Boğazınız uyuşacak ve rahatlamanıza yardımcı olacak ilaçlar verilecektir.
• Bir dönüştürücü içeren esnek bir tüp, boğazdan aşağıya ve ağzı mideye (yemek borusu) bağlayan tüpün içinden geçirilir.
• Dönüştürücü, kalbinizden gelen ses dalgalarının yankılarını kaydeder.
• Bir bilgisayar, ekoları, doktorun monitörde görebileceği, kalbinizin ayrıntılı hareketli görüntülerine dönüştürür.

Yemek borusundan bir tüp yerleştirilmesi gerektiğinden, testten önceki 4-6 saat içinde katı veya sıvı gıda (tam açlık) yememek gerekir. Bu süre içinde ağızdan herhangi bir ilaç alınmamalıdır. Bazen testi yapmak için bir sakinleştirici verilmesi gerektiğinden, hastaya bir aile ferdinin veya arkadaşının eşlik etmesi tercih edilir. Takma dişleriniz varsa, bunları test sırasında çıkarmalısınız. Testin süresi 45-60 dakikadır.

Muayene odasına girdikten sonra, hemşire hastaya anestezik boğaz spreyi emmesi veya uygulaması için bir pastil verebilir. Masaya yattığınızda, göğsünüz açıkta olacak şekilde, çalışma sırasında elektrokardiyogramı görüntülemek için göğsünüze teller (elektrotlar) yerleştirilecektir. Hemşire ayrıca kollarınızdaki bir damara sakinleştirici bir ilaç enjekte edebilir. Kardiyolog daha sonra probu hastanın ağzına yerleştirecek ve ondan yemek borusu içine yutmasını isteyecektir, bu da prob içeri girdiğinde bir miktar mide bulantısına neden olabilir. Daha sonra çalışma yürütülecek ve bu sırada eğer yatıştırıcı verilmişse hasta uykuya bile dalabilecek kadar rahatlayacaktır. Ayağa kalktığınızda başınız dönebilir. Boğaz anestezisi öksürüğe neden olabilir ve sprey biraz acı olabilir. Probu çıkarırken, tutulmuş olabilecek herhangi bir balgamı çıkarmak için öksürmek uygundur.

Taramadan yaklaşık 2 saat sonra yiyecek alınmamalıdır. Yatıştırıcı damar yoluyla alınmışsa, çalışmanın sonraki 2-4 saatinde araç kullanmanız tavsiye edilmez. Yaşlılara sonraki 2-4 saat refakat edilmelidir.

Doppler ekokardiyografi: Ses dalgaları, kan damarlarından ve kalpten akan kan hücrelerinden sekerken, perdeyi değiştirirler. Kan damarlarında ve kalpte yaşanan değişimler, doktorunuza kalp ve kan akışı hakkında bilgi sağlar. Transözofageal ve transtorasik ekokardiyografide başka teknikler uygulanmakla beraber genellikle doopler ekokardiyografi kullanılır. Doppler teknikleri, geleneksel ultrasonun algılayamayabileceği kalp arterlerindeki kan akışını ve kan basıncı sorunlarını izlemek için de kullanılabilir. Renkli doppler ekokardiyografide; monitörde görünen kan akışı, doktorun sorunları tespit etmesine yardımcı olmak için renklendirilmiştir.

Stres Ekokardiyografi: Kalbin çalışma durumu, kapasitesi ve kan damarlarının durumunu belirlemek için sıklıkla başvurulan yöntemdir. Stres ekokardiyografi, efor sarf ederken kalbin ekokardiyografi ile görselleştirilmesinden oluşur. Bu işlem tatbik edilirken koşu bandı kullanılır. Kimi zaman sabit bisiklet üzerinde de uygulanır. Doktor kan basıncına ve kalp ritmine ilişkin değerleri inceler. İnceleme sonunda kalp durumunun daha iyi tahlil edilmesi amacıyla atış hızı maksimum değere ulaştığında kan ve oksijene ilişkin değerler etüt edilir. Burada amaç kalp kaslarının eforunu daha net görebilmek ve durum hakkında daha nitelikli bilgi sahibi olmaktır.

Stres ekokardiyografi uygulaması genellikle şüpheli koroner arter hastalığı varlığı durumunda ve miyokard enfarktüsü olarak adlandırılan avam lisanı ile kalp krizi hallerinde başvurulur. Kardiyak rehabilitasyon sırasında da sıklıkla başvurulan bu uygulama hastanın egzersiz toleransını da ölçmek için kullanılmaktadır. Konvansiyonel bir stres testine giremeyen veya tanısal performansını iyileştiren hastalarda kullanılır. Ayrıca ekokardiyografi koroner arter tıkanıklıkları hakkında bilgi veremez fakat koroner arteri kontrol altında tutmak için uzman doktorunuz bu ekokardiyografi türünü önerebilmektedir. Stres ekokardiyogramında egzersiz yapamıyorsanız, kalbinizin egzersiz yapıyormuş gibi olabildiğince hızlı pompalanması için size bir ilaç enjeksiyonu verilebilir.

Çalışmadan önceki 2 saat içinde katı yiyecekler yenmemelidir. Testi talep eden doktor, hastaya olağan ilacı alması gerekip gerekmediğini veya testi gerçekleştirmeden önce ilacı durdurması gerekip gerekmediğini söyleyecektir.

Hasta, elektrokardiyogramı görselleştirmek için elektrotların ve kan basıncını ölçmek için bir manşetin kullanıldığı, göğsü açık olarak bir masaya yatar. Daha sonra, birkaç dakika yürüyeceğiniz bir koşu bandı veya sabit bisikletin üzerine çıkartılırsınız. Kardiyolog egzersizi yapmadan önce, gelişimi sırasında ve bittikten hemen sonra ekokardiyograf ile kayıt yapacaktır. Test sırasında, iyileşme aşamasında kaybolan göğüs ağrısı, yorgunluk veya rahatsızlık görünebilir. Bu tür şikâyetleriniz olduğunda acilen doktorunuza başvurun. Stres ekokardiyagrafinin yaklaşık süresi 30-60 dakika olacaktır.

Farmakolojik stres ekokardiyografi: Kalbin daha hızlı ve yoğun çalışmasını sağlayan bir ilaç verilirken kalbin ultrason ile görselleştirilmesinden oluşur. Transtorasik ekokardiyogram kullanımı ile bir ilacın uygulanmasını birleştiren non-invaziv bir testtir. Genellikle uygulanan ilaç dobutamindir. Dobutaminin etkileri, kalp atış hızını artırmak ve kalbin kasılma gücünü arttırmaktır (diğer etkilerin yanı sıra). Normal bir ekokardiyogram ile kalp dinlenme sırasında değerlendirilir. Bu test ile kalbi uyarmak ve efor sırasında (hareket ederken veya egzersiz yaparken) nasıl çalıştığını görmek mümkündür. Görüntüler, karşılaştırılabilmesi için önce kalp dinlenirken ve ardından ilaç verildikten sonra alınacaktır. Bu testin amacı, çoğu durumda koroner arter hastalığına ikincil olan kalp duvarlarının kasılmasında değişiklik olup olmadığını görmektir. Bu testi talep etmek için endikasyonlar şunlardır:

• Şüpheli koroner arter hastalığı için stres testi yaptıran ve sonuç kesinleşmeyen hastalar.
• Hâlihazırda kalp krizi geçirmiş ve riski değerlendirilecek hastalar.
• Koroner arter lezyonları olduğu bilinen hastalar ve bu lezyonları tedavi etmeden önce, bu lezyonların kalp fonksiyonu üzerindeki etkisinin öğrenilmesi gereken hastalar.
• Koroner arter yaralanmalarının tedavisinden sonra hala işlevini geri kazanabilen kalp kası olup olmadığının kontrolü.

Hasta, çalışmadan önceki saatlerde katı yiyecek yememelidir. Testi talep eden doktor, normal ilacı almanız gerekip gerekmediğini veya testi yapmadan önce askıya alınması gerekip gerekmediğini size söyleyecektir (normalde beta blokerlerle tedavi görüyorsanız, testten 1-3 gün önce askıya alınmalıdır).

Hasta göğsü açık olarak bir sedye üzerinde yatacaktır. Kolunuzda bir damar yolu açılacaktır. Elektrotlar daha sonra çalışma sırasında EKG'yi görüntülemek için göğsünüze yerleştirilecektir. Ayrıca tansiyonunuzu ölçmeniz için size bir kelepçe takacaklar. Test 4 aşamadan oluşur. Normal ekokardiyogram görüntüleri elde edildikten sonra (istirahatte, ilaçsız), ilaç verilirken birkaç ekokardiyografik kayıt yapılacaktır. Yüzde karıncalanma, yüzde sıcaklık, baş ağrısı, titreme, baş dönmesi, mide bulantısı, çarpıntı (neredeyse her zaman artan kalp atış hızı nedeniyle mevcut), göğüste birkaç saniye yorgunluk veya ağrı hissedebilirsiniz. Herhangi bir rahatsızlık veya semptom doktora bildirilmelidir. Çalışmanın yaklaşık süresi 45 dakikadır.

Fetal Ekokardiyografi Nedir?

Fetal ekokardiyografi, fetal kalbin spesifik ultrason çalışmasıdır. Bunun için kullanılan ekipman veya ekokardiyograf, hamile kadının karın derisine (ve bazen transvajinal olarak, yalnızca ilk üç aylık dönemde) temas eden bir sonda aracılığıyla fetal kalp yapılarından seken ve sonda tarafından tekrar alınan ultrason dalgaları yayar. İletken bir jel uygulaması, dalgaların karın derisinden geçişini kolaylaştırır.

Ultrason probları, güvenlik marjı çok geniş olmasına rağmen, cihazın güvenlik özelliklerine uyulduğu sürece anne ve çocuk için güvenlidir. Ultrason makineleri hiçbir durumda herhangi bir radyasyon yaymaz. Fetal ekokardiyografi uzmanı, en küçük parçalarına ulaşmaya çalışan fetal kalbin tüm yapısını incelemeli, kapakçıklarından ve damarlarından kan akışını incelemeli, kalp ritmini ve fetüsün genel hemodinamik durumunu değerlendirmelidir. Görüntü kalitesi, gebelik yaşı, kalp hastalığının varlığı veya yokluğu veya ekokardiyografın deneyimi gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak bir ekokardiyogram yapmak için ortalama süre 15-20 dakikadır.

Her çalışmadaki görüntülerin kalitesi (“ultrason penceresi” olarak adlandırdığımız) fetüsten fetüse, gebeden gebeye ve hatta aynı gebede aydan aya değişir. Fetüsün büyüklüğüne, gebelik yaşına, anne içindeki konumuna, hamile kadının karın duvarının kalınlığına, testten kısa bir süre önce krem sürüp sürmediğine, yani birden fazla faktöre bağlıdır. Mükemmel ve net görüntülerin elde edildiği 15 dakika süren (minimum süredir) ekokardiyografik değerlendirmeler vardır. Diğerleri yalnızca kabul edilebilir görüntülerin elde edildiği veya güvenilir bir tanı koymak için yetersiz olan ekokardiyografik değerlendirmelerdir. Günümüzde çoğu fetal ekokardiyogram, ikinci trimester ultrasonu yapan kadın doğum uzmanının isteği üzerine yapılmaktadır, ancak bunlar giderek daha fazla talep edilmekte ve gebeliğin erken evrelerinde, hatta 13 veya 14. haftadan itibaren uygulanmaktadır.

Fetal ekokardiyografinin amaçları:

• Fetal ekokardiyogramın temel amacı,  doğuştan kalp hastalığı ve fetal aritmilerin erken saptanmasıdır. 
• Fetüste gecikmiş intrauterin büyüme, immün kaynaklı fetal hidrops veya ikizler arasında fetal-fetal transfüzyon gibi diğer kardiyolojik olmayan sorunların neden olduğu hemodinamik değişikliklerden (dolaşım sisteminin genel işlevi) şüphelenilmesi durumlarına yardımcı olur. Bu durumlarda, fetal ekokardiyograf, bu sorunlara ikincil olası fetal kalp yetmezliği tanısını düzeltebilir. Bu nedenle, fetal kardiyolojik çalışmanın nihai amacı, ebeveynlere ve doğum uzmanına, çocuğun olası kalp hastalığı hakkında o sırada mevcut olan tüm bilgileri sağlamaktır. 
• Fetal ekokardfiyogram doktora ve ebeveynlere, doğacak bebeğin olası kalp hastalığı hakkında o sırada mevcut olan tüm bilgileri sağlar. Ebeveynlerin fetal kalp hastalığı haberlerini aldıktan sonra profesyoneller, onlara kalp hastalığının doğası, tedavisi ve prognozu hakkında olabildiğince ayrıntılı bilgi vermeye çalışırlar. Bugün, tüm doğuştan kalp hastalıklarının tedavi imkânı vardır ve çoğu durumda, yeni doğan bebekler iyi veya kabul edilebilir bir yaşam kalitesine sahip olacaktır. 

Fetal ekokardiyogramdan önce:

Fetal ekokardiyagram öncesinde herhangi bir hazırlık gerektirmez. Muayeneden önceki saatlerde karın bölgesine herhangi bir krem sürülmemiş olması en iyisidir. Çalışma, hasta genellikle sırtüstü uzandığı bir sedyede yapılır. Üçüncü trimesterde veya ikiz gebeliklerde, hamile kadının karnı büyük bir boyuta ulaştığında, hasta uzun dakikalar sırtüstü yattıktan sonra baş dönmesi hissedebilir. Rahim ağırlığının neden olduğu kanın bacaklardan vücudun üst kısmına geri dönmesinin zorluğundan kaynaklanan ve gebe kadının çalışmaya devam etmesi için yanına yatırılmasıyla çözülen sık ve önemsiz bir olaydır.

Kadın doğum uzmanı, fetüs genel muayenesinde kalp, omurga, böbrek, karaciğer, nörolojik sistem vb. tüm önemli fetal organların anomalilerini tespit eder. Ancak uzmanlık alanı bazı durumlarda sınırlı olabilir. Kalp söz konusu olduğunda, en ufak bir anormallik şüphesinde, Kadın Doğum Uzmanının bir fetal ekokardiyogram yaparak kalp hastalığını doğrulamak veya ekarte etmek için bir Pediatrik Kardiyoloğun yardımına ihtiyacı olması olağandır.

Ekokardiyografi Sonuçları Nasıl Olmalı?

Ekokardiyografi normal değerleri, kalbin odacıklarını ve kapakçıklarını normal durumda ve kalp duvarlarının normal hareketinde gösterir. Ekokardiyografi raporu normal değerleri içinde olmayan anormal bir ekokardiyogramın birçok anlamı olabilir. Bazı anormallikler çok küçüktür ve önemli bir risk oluşturmaz. Diğerleri ciddi kalp hastalığının belirtileridir. Bu durumda hastalığınızın tam tanısı için doktorunuzun daha fazla teste ihtiyacı olacaktır. Ekokardiyografi raporu sonuçlarını doktorunuzla görüşmeniz çok önemlidir.

Normal sınırlarda ekokardiyografi bulguları:

Ekokardiyografinin Yan Etkileri

Ekokardiyogramın riskleri ve yan etkileri, yapılan ekokardiyogramın türüne bağlıdır.

• Transtorasik ekokardiyogram durumunda riskler minimumdur. Kayda değer tek dezavantaj, hastanın göğsüne uygulanan elektrotların çıkarılmasının hasta için hafif bir rahatsızlığa neden olma ihtimalidir.
• İşlem boyunca kardiyologun hastanın yaşamsal belirtilerini izlediğinin altını çizmek önemlidir. Bu, anesteziklere ve yatıştırıcılara karşı belirli alerjik reaksiyonlar (uygulanıyorsa) durumunda acil tıbbi müdahaleye izin veren bir ihtiyati tedbirdir.
• Çok nadir de olsa, bu düzensizliğin hastanın kalp sağlığı üzerinde ciddi etkileri olabilir, hatta kalp krizine bile yol açabilir.