EGFR

EGFR Nedir?

CKD epi olarak da bilinen EGFR, böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi ve herhangi bir böbrek hastalığı olması durumunda derecesinin belirlenmesi için yapılan bir test türüdür. CKD epi açılımı incelendiğinde Chronic kidney disease epidemiology collaboration olan bu test, böbrek hastalıkları şüphesi haricinde böbrek nakli uygulanan kişilerde de uygulanır.

Böbreklerde bulunan glomerüller, vücutta oluşan fazla suyun, elektrolit ve atık maddelerin, kandan süzerek temizlenmesini sağlarken, kan hücreleri veya protein gibi yararlı bileşenlerin kaybını önleyen küçük filtrelerdir. Bu filtrelerde herhangi bir anormallik durumunda süzme fonksiyonlarının belirlenmesi için, glomerüler filtrasyon hızı (GFH) ile birlikte kreatinin değerlerine bakılır.

EGFR Normal Değerleri Kaç Olmalı?

Böbreklerin görevlerini düzgün bir şekilde yerine getirebilmesi için kandaki kreatinin değerinin normal seviyelerde olması gerekir. Dolayısıyla kreatinin değerlerinde anormallik olduğunda böbrekler düzgün çalışmaz. Bununla birlikte EGFR kan testinde, kanda kreatin seviyeleri, cinsiyet ve yaş gibi parametreler göz önünde bulundurularak tahmini olarak hesaplanır.

EGFR referans aralığı sağlıklı yetişkin bireylerde genellikle 90 – 120 ml/dakika, yaşlı ve çocuklarda da 60-89 ml/dakika arasındadır. Böbrek hastalığının erken teşhisinde veya böbrek yetmezliği durumunda bu değerler değişir. Tahmini GFH’ye göre böbreklerdeki bozukluk evrelere ayrılırken, evrelere göre böbrek bozukluk dereceleri şu şekildedir:

• EGFR değeri ≥ 90 ise normal (veya artmış),
•  EGFR değeri 60 – 89 arası ise böbrek hasarı varsa böbrek fonksiyonlarında hafif bozukluk ve gfr değerlerinde hafif azalmadan söz edilebilir.,
• EGFR değeri 30 – 59 arası ise böbrek fonksiyonlarında orta derecede bozukluk,
• EGFR değeri 15 – 29  arası ise böbrek fonksiyonlarında ciddi bozukluk,
• EGFR değeri <15 ise son dönem böbrek yetmezliği (diyaliz)

EGFR Nasıl Ölçülür?

Böbrek fonksiyonlarında önemli bir gösterge olan EGFR (CKD-epi)’nin tahmin edilmesi için, değerler matematiksel olarak serum kreatinin düzeyi, etnik köken, vücut ağırlığı, kas kütlesi, cinsiyet ve yaş gibi faktörler kullanılarak hesaplanan bir formülle elde edilir. EGFR hesaplaması için biyokimya laboratuvarlar tarafından cockroft gault ve MDRD formülleri gibi birçok onaylanmış formül kullanılarak tahmini GFR hesaplanır ve kandaki kreatinin sonuçlarıyla birlikte rapor edilir.

EGFR tahlili için kan alımından 8 saat önce yeme ve içme bırakılmalı, aynı zamanda pişmiş et tüketilmemelidir. Çünkü pişmiş et, geçici kreatinin yüksekliğine sebep olduğundan tam kan sayımında test sonuçlarını olumsuz etkileyebilir. EGFR testinde glomerüler filtrasyon hızının hesaplanmasında önerilen ve en çok tercih edilen formüller şu şekildedir:

Cockroft gault formülü: 

• GFR = (140 – yaş) x vücut ağırlığı/Serum (kan) kreatinin x 72 = Sonuç (kadınlarda çıkan sonuç, 0,8 5 ile çarpılır)    

MDRD formülü (Modification of diet in renal diseases study):

• GFR = = 186 X ([Scr] -1.154) X ([Yaş] -0.203) =Sonuç (EGFR (CKD-epi) beyaz ırk kadınlarda çıkan sonuç 0,742 ile çarpılır. Siyahilerde ise çıkan sonuç 1,212 çarpılır.)

Hamilelikte EGFR Değerleri Nasıl Olmalı?

Hamilelik döneminde vücutta ilk değişime uğrayan organ böbrektir. Dolayısıyla hamilelik süresi boyunca böbrekler yaklaşık bir cm büyüdüğünden, böbrek fonksiyonları, üriner sistem ve tansiyon hamilelik öncesine göre farklı olur ve dolayısıyla glomerüler filtrasyon hızı da artar. Annede kronik böbrek hastalığı söz konusu ise hamileliğin takip sürecinde GFR ve kan kreatinin düzeyleri çok önemlidir.

Kronik böbrek hastası olan kadınlar hamile kalmaları mümkün olsa bile şansları daha az olur. Şayet hamile kalınmış olunsa da hamileliğin normal süresinin tamamlanmasında sorunlar yaşanabilir. Aynı zamanda hamilelik kronik böbrek hastalığını olumsuz etkileyerek üre ve kreatinin düzeylerinin daha fazla yükselmesine neden olur. Bu sebepten dolayı erken doğum, bebek gelişiminde gerilik, yüksek tansiyon veya bebek ölümleri riskini artırabilir.

Bebeklikte EGFR Değerleri Nasıl Olmalı?

Bebeklerin böbrek fonksiyonları anne karnındayken annenin böbrekleri tarafından karşılanır. Bu dönemde bebeğin böbreği idrar ürettiğinde akciğerlerinin gelişmesini de sağlar. Aksi takdirde bebeğin böbreği idrar üretmediğinde akciğerlerin gelişimine engel olacağı için genellikle doğumdan kısa bir süre sonra hayatını kaybeder. Fakat bebeğin bir böbreğinin normal gelişmesi bile sağlıklı bir hayat sürmesi için yeterlidir.

EGFR, çocuklarda ve bebeklerde böbrek fonksiyonlarının kontrol edilmesi için tercih edilen yollardan biridir. EGFR pediatrik olarak hesaplamak için farklı formül kullanılırken, değerlerin hesaplanması için bebeğin boy ve kan kreatinin konsantrasyon değerleri ele alınır.

Çocuklarda kullanılan yatak başı schwartz formülü:

• GFR (mL / dk/1.73 m2) = (0.41×boy) /serum kreatinin 

EGFR Düşüklüğü Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Yetişkin bireylerde CKD epi referans aralığında belirlenen değerlerin 90 ml/dakika altında olması EGFR düşüklüğü anlamına gelir. Böbreklerden biri veya her ikisi de direkt hasar gördüğünde EGFR düşüklüğü yaşanması muhtemeldir. EGFR tahlil sonuçlarına göre düşüklüğü sebep olan nedenler ve hastalıklar şu şekildedir:

• Kansızlık,
• Kalp rahatsızlığı,
• Romatizmal hastalık 
• İdrar yapamama,
• Böbrek üstü bezi hastalığı 
• Sürekli terleme,
• Bazı ilaçların yan etkisi,
• Böbreklerin doğru şekilde çalışmaması,
• Akut idrar enfeksiyonları,
• Akut veya kronik böbrek yetmezliği,
• Tiroid hastalığı
• Akut veya kronik glomerülonefritler (filtrelerin iltihaplanması),
• Böbrek kanseri,
• Tansiyon düşüklüğü,
• İdrarda protein kaçağı,
• Yaşlılık

EGFR Düşüklüğü Belirtileri

GFH normal değerlerinin hafif düşmesi durumunda hiçbir belirti görülmezken, çok fazla düşmesi durumunda ciddi böbrek fonksiyon bozukluğunun belirtileri görülür. EGFR düşmesinde görülen belirtiler şu şekildedir:

• Halsizlik ve bitkinlik
• Çarpıntı, kansızlık ve kansızlıktan dolayı erken yorulma, 
• Gastrit
• Bulantı ve kusma
• Kaşıntı
• İştahsızlık
• Vücudun su toplaması,
• Tansiyon yükselmesi,
• Cilt kuruması,
• Cinsel fonksiyon bozuklukları
• Konsantrasyon güçlüğü, gerginlik ve depresyon
• İdrar miktarında artma veya azalma

EGFR Düşüklüğü Tedavisi

EGFR düşüklüğünü direkt yükseltmek için bir tedavi olmadığı için, ilk yapılması gereken böbrek hastalığına sebep olan nedeni bulmaktır. Düşüklüğe neden olan tiroid hastalığı, romatizmal hastalık veya tansiyon gibi hastalıklar belirlendikten sonra uygun tedavi ile çoğunlukla değerler normale döner. 

Böbrek hastalıklarında ilk olarak kandaki potasyum seviyelerinin korunması için ilaç tedavisi yapılır. Böbrek yetmezliğinde ise hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için böbrekler tamamen işlevini yitirene kadar ilaç ve diyet düzenlemeleri yapılır. Fakat böbrekler işlev yeteneğini tamamen kaybettiğinde diyaliz ve böbrek nakli gereklidir. 

EGFR Düşüklüğü Ne İyi Gelir?

EGFR değerlerini yükseltmek için ilaç tedavisi yanında sıvı alımına ve önerilen beslenme düzenine dikkat edilmelidir. Uygulanan tedavide verilen ilaçlar tam zamanında alınmalı ve hafif fiziksel aktiviteler yapılmalıdır. Ayrıca protein içeren besinler tüketilmeli, gereksiz yere ilaç alınmamalı, hareketsiz yaşamdan uzak durulmalı, düzenli spor yapılmalı ve tansiyon kontrol altında tutulmalıdır.

EGFR Düşüklüğü Tedavi Edilmezse Ne Olur?

EGFR düşüklüğüne neden olan hastalığın tedavisi yapılmadığı takdirde böbrekler işlevselliği daha fazla kaybeder. Bu da diğer organları da etkileyerek daha ciddi hastalıklara neden olur. Örneğin böbreklerin su toplaması durumunda böbreklerin şişmesine neden olabilirken, akciğer veya beyinde ödem oluşabilir. Ödem olması durumunda ciddi nefes darlığı, şuur bulanıklığı ve daha ciddi olarak komaya neden olabilir.

EGFR Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Yetişkin bireylerde CKD epi referans aralığında belirlenen değerlerin 120 ml/dakika üstünde olması EGFR yüksekliği anlamına gelir. Değerlerin yükselme nedeni genelde idrar yolu tıkanmasından dolayı böbreklerin idrar tutamayıp şişmesidir. Bu sebeple böbrek fonksiyonları görevini tam yerine getiremez, atıkları atamaz ve değerde yükselmelere neden olur. Kanda EGFR yüksekliğine sebep olan nedenler ve hastalıklar şu şekildedir:

• İdrar yolu tıkanıklığı
• Kreatinin yükselmesi
• Böbreklerde şişme,
• Nefron yapılarının iltihaplanması,
• Pyelonefrit (mikrobik hastalık)
• Akut tübüler nekroz,
• Böbrek kan akımında azalma,
• Böbrek taşı,
• Fazla ve hızlı kas yıkımı olan rabdomiyoliz
• Diyabet
• Hamilelik
• Çocukların büyüme ve gelişme döneminde,
• Böbreklerin idrar tutamaması,
• Böbreklerde hasar,
• Böbrek yetmezliği,

EGFR Yüksekliği Belirtileri

CKD epi yüksekliğinin temel nedenleri arasında böbrek fonksiyon bozuklukları ve idrar yolu tıkanıklığı olsa da farklı hastalık ve durumlarda yükselmeye neden olur. Bu yüzden hastalığın türüne göre belirtilerde değişir. CKD epi yüksekliğinde görülen belirtiler şu şekilde sıralanabilir:

• Ciltte kuruluk, renk değişikliği ve sürekli kaşıntı
• Kas krampları
• Göz çevresinde, yüz, el bilekleri, karın, uyluk veya ayak bileklerin de şişme 
• İdrar yapma sıklığında değişme,
• Uyku problemleri
• Halsizlik, yorgunluk ve düşük enerji seviyeleri
• Konsantrasyon sorunları
• Mide bulantısı ve kusma
• İştahsızlık
• İdrar yaparken yanma ve anormal idrar görünümü
• Yüksek tansiyon ve yüksek kan basıncı
• Sırt ortasında ve yan tarafta ağrı,  

EGFR Yüksekliği Tedavisi

EGFR yüksekliğini düşürmek ve ideal referans aralığında tutmak için ilk olarak altta yatan neden bulunarak tedavisi o yönde yapılmalıdır. Çoğu durumda değerlerin çok yüksek olması daha ciddi bir hastalığın işareti olabilir.

Böbreklerin sağlığını iyileştirmek için öncelikle glomerüler filtrasyon hızı ve kreatinin seviyelerini kalıcı olarak düşürülmesi gerekirken, bunun sağlanması için ilk olarak ilaç tedavisi uygulanır. Fakat herhangi bir iyileşme söz konusu değilse ve böbreklerde kalıcı bir hasar oluşmuşsa son çare olarak diyaliz ve böbrek nakli yapılmalıdır.

EGFR Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

GFH yüksekliğinin düşmesi için ilk olarak bol su tüketerek böbreklerin çalışması hızlandırılmalıdır. Önerilen şekilde beslenme düzenine dikkat edilmeli, sigara ve alkol uzak durulmalıdır. Spor vücut için her ne kadar faydalı olsa da kreatinin yüksekliğinde zarar verebilir. Bu yüzden uygun ve hafif aktiviteler yapılmalı seviyeler düşene kadar ağır fiziksel aktivite ve spordan uzak durulmalıdır.

Bu süreçte uyku düzeni önemli olduğundan dolayı, 7-8 saat kadar uyumalı ve uyku kalitesi arttırılmalıdır. Gereksiz yere ve bilinçsiz ilaç tüketiminden uzak durulmalı, özellikle antibiyotik gibi böbreklere zarar veren ilaçlar kontrol altında kullanılmalıdır.

EGFR Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

EGFR yüksekliği tedavi edilmediği takdirde böbrek fonksiyonları daha da kötüleşerek kronik böbrek yetmezliğine neden olur. Bu durum hem ilaçla tedavisi mümkün olmayan hem de ilerleyen bir durum olduğu için zorlu bir diyaliz süreci ve nakil gerektirir. Ayrıca böbrek yetmezliğinde, kalp sorunları, kansızlık, kemik erimesi veya kanser gibi daha ciddi hastalıklara neden olabilir.