Demir fazlalığı (hemokromatoz), vücutta aşırı demir birikmesiyle karakterize bir durumdur. Tedavi edilmediğinde karaciğer hasarı, diyabet ve kalp problemleri gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu yazıda, demir yüksekliğinin nedenlerini, belirtilerini ve etkili tedavi yöntemlerini detaylı bir şekilde ele alacağız.
Demir Fazlalığının Başlıca Nedenleri
Demir yüksekliği genetik veya edinsel faktörlere bağlı gelişebilir. Herediter hemokromatoz, en yaygın genetik neden olup demirin bağırsaktan aşırı emilimine yol açar. Tekrarlayan kan transfüzyonları (talasemi gibi hastalıklarda), yüksek doz demir takviyesi kullanımı veya kronik alkol tüketimi de birikimi tetikleyebilir. Nadiren, hepatit veya karaciğer yağlanması gibi durumlar da demir metabolizmasını bozabilir.
Demir Yüksekliğinin Belirtileri
Erken evrelerde belirti vermeyebilir. İlerleyen dönemlerde yorgunluk, eklem ağrıları, karın ağrısı ve cilt renginde koyulaşma görülebilir. Karaciğer büyümesi, insülin direnci ve kalp ritim bozuklukları gibi komplikasyonlar uzun vadede ortaya çıkabilir.
Teşhis Yöntemleri
- Kan Testleri: Serum demir düzeyi, ferritin ve transferrin saturasyonu ölçülür. Ferritin >300 ng/mL (erkeklerde) veya >200 ng/mL (kadınlarda) yüksekliği önemli bir bulgudur.
- Genetik Testler: HFE gen mutasyonu (C282Y, H63D) herediter hemokromatoz tanısını doğrular.
- Karaciğer Biyopsisi: Demir birikiminin şiddetini değerlendirmek için nadiren kullanılır.
Demir Fazlalığı Nasıl Düşürülür?
Tedavi, birikmiş demirin vücuttan uzaklaştırılmasına ve daha fazla birikimin önlenmesine odaklanır.
1. Flebotomi (Kan Aldırma)
En etkili tedavi yöntemidir. Haftada bir kez 500 mL kan alınarak vücuttaki aşırı demir seviyeleri düşürülür. Ferritin seviyeleri normale döndüğünde (50-100 ng/mL), tedavi sıklığı azaltılır.
2. Demir Şelasyon Tedavisi
Flebotominin mümkün olmadığı durumlarda (örneğin anemisi olan hastalar), deferoksamin veya deferasiroks gibi şelasyon ajanları kullanılır. Bu ilaçlar demiri bağlayarak idrarla atılımını sağlar.
3. Beslenme Düzenlemeleri
- Demir İçeren Gıdaların Sınırlanması: Kırmızı et, karaciğer ve demir takviyeli tahıllar tüketimi azaltılmalı.
- C Vitamini Alımının Kontrolü: C vitamini demir emilimini artırdığından yemeklerle birlikte alınmamalı.
- Alkolden Kaçınma: Karaciğer hasarını önlemek için alkol tüketimi sınırlandırılmalı.
- Çay ve Kahve Tüketimi: Yemeklerden sonra içilen çay, demir emilimini %50-60 azaltır.
4. İlaç ve Takviye Kontrolü
Demir içeren multivitaminler veya kan yapıcı ilaçlar kullanılmamalı. Ayrıca, östrojen preparatları ve testosteron tedavisi gibi ilaçların kullanımı doktor kontrolünde olmalı.
Komplikasyonların Yönetimi
- Karaciğer Hasarı: Düzenli karaciğer fonksiyon testleri ve fibroscan ile takip edilmeli.
- Diyabet: İnsülin direnci gelişen hastalarda diyet ve medikal tedavi başlanmalı.
- Kalp Sağlığı: EKG ve ekokardiyografi ile kardiyak komplikasyonlar izlenmeli.
Önleyici Tedbirler
Ailesinde hemokromatoz öyküsü olan bireyler, genetik tarama ve düzenli kan testleriyle takip edilmeli. Demir takviyesi kullanmadan önce mutlaka kan değerleri kontrol ettirilmeli.
Hangi Doktora Başvurulmalı?
Dahiliye veya gastroenteroloji uzmanları teşhis ve tedavi sürecini yönetir. Genetik danışmanlık, herediter vakalarda önerilir.
