Delirium, ani başlangıçlı bilinç değişiklikleri ve bilişsel işlev bozukluğu ile karakterize acil bir tıbbi durumdur. Genellikle altta yatan fiziksel bir hastalık, enfeksiyon veya ilaç toksisitesine bağlı gelişir. Yoğun bakım hastalarında %80’lere varan sıklıkta görülürken, 65 yaş üstü hastanede yatanlarda %30-50 oranında ortaya çıkar.
Delirium Belirtileri
- Dikkat Bozukluğu: Konuşurken konudan sapma, sorulara uygunsuz yanıtlar
- Bilinç Dalgalanması: Uyku-uyanıklık döngüsünde bozulma, gündüz uyuklama
- Bilişsel Değişimler: Yer-zaman oryantasyon kaybı, hafıza problemleri
- Psikomotor Davranışlar:
Hiperaktif tip: Ajitasyon, hayal görme, bağırma
Hipoaktif tip: İçe kapanma, aşırı sakinlik, iletişim azlığı - Duygusal Değişkenlik: Nedensiz ağlama, öfke nöbetleri, şüphecilik
Risk Faktörleri
-
Medikal Nedenler:
- Enfeksiyonlar (idrar yolu, pnömoni)
- Elektrolit dengesizlikleri (dehidratasyon, hiponatremi)
- Postoperatif komplikasyonlar
- Ağır organ yetmezlikleri
-
İlaç Kaynaklı:
- Opioidler, benzodiazepinler
- Antikolinerjik etkili ilaçlar (antihistaminikler, Parkinson ilaçları)
- Kortikosteroidler
-
Çevresel Tetikleyiciler:
- Hastane yatışı (özellikle yoğun bakım)
- İdrar sondası gibi invaziv cihazlar
- Uyku bölünmesine neden olan ortamlar
Tanı Kriterleri (DSM-5)
- Dikkatte bozulma ve bilinç düzeyinde değişkenlik
- Kognitif fonksiyonlarda akut kötüleşme
- Belirtilerin saatler-günler içinde gelişmesi
- Altta yatan organik neden kanıtı
Ayırıcı Tanı
- Demans (daha yavaş başlangıçlı)
- Psikotik bozukluklar (halüsinasyonlar dışında bilinç açık)
- Depresyon (bilişsel dalgalanma yok)
Tedavi Yaklaşımları
-
Altta Yatan Nedenin Bulunması:
Tam kan sayımı, enfeksiyon taraması, elektrolit paneli, ilaç toksisitesi incelemesi -
Farmakolojik Müdahale:
- Haloperidol (düşük doz): Ajitasyon kontrolü
- Risperidon: Psikotik belirtilerde
- Benzodiazepinler: Sadece alkol yoksunluk deliriyumunda
-
Çevresel Düzenlemeler:
- Doğal ışık sağlayan odalar
- Günlük takvim ve saat bulundurma
- Aile üyelerinin eşlik etmesi
Korunma Stratejileri
-
Hastane Protokolleri:
- Günlük oryantasyon egzersizleri
- Uyku hijyenini korumak (gece gereksiz girişimlerden kaçınma)
- İdrar sondası gibi cihazların erken çıkarılması
-
İlaç Yönetimi:
- Antikolinerjik yükün azaltılması
- Gereksiz sedatif kullanımından kaçınma
-
Beslenme Desteği:
- D vitamini takviyesi (kanıt düzeyi B)
- Protein destekli beslenme programları
Prognoz ve Komplikasyonlar
Tedavi edilmeyen vakalarda mortalite oranı %40’a kadar çıkabilir. Hastane kalış süresini 8-10 gün uzatır. Uzun dönemde demans gelişme riski 3 kat artar. Erken müdahale ile tam iyileşme oranı %80’dir.
