Serebral Palsi (CP), beyin gelişimi sırasında meydana gelen hasara bağlı olarak ortaya çıkan hareket ve duruş bozukluklarını tanımlayan nörolojik bir durumdur. Her 1000 canlı doğumda 2-3 vakada görülen bu durum, çocukluk döneminin en yaygın motor engellilik nedenidir. Kesin bir tedavisi olmamakla birlikte erken müdahale ve multidisipliner yaklaşımla yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir.
CP Hastalığının Nedenleri
Serebral palsi gelişiminde ana risk faktörü beyin hasarıdır. Bu hasar doğum öncesi, doğum sırası veya doğum sonrası ilk 5 yılda oluşabilir. Prenatal dönemde annede geçirilen enfeksiyonlar (toksoplazma, rubella), plasenta problemleri veya genetik faktörler etkili olabilir. Perinatal dönemde uzamış doğum, oksijen yetersizliği (asfiksi) veya erken doğum önemli risklerdir. Postnatal dönemde ise menenjit, şiddetli sarılık veya kafa travmaları tetikleyebilir.
Belirtiler ve Klinik Tablo
Semptomlar çocuğun yaşına ve hasarın şiddetine göre değişir. Yenidoğan döneminde emme güçlüğü, aşırı uyku hali veya kas tonusu anomalileri (hipotoni/hipertoni) dikkat çeker. Bebeklik döneminde ise:
- Baş kontrolünde gecikme
- Oturma ve emekleme becerilerinde gerilik
- İstemsiz kas kasılmaları veya titremeler
- Tek taraflı vücut kullanımı (vücut asimetrisi)
- Yutma ve konuşma güçlükleri gözlemlenir.
CP Tipleri ve Özellikleri
- Spastik Tip: En sık görülen formdur (%70-80). Kaslarda aşırı sertlik ve hareket kısıtlılığı vardır.
- Diskinetik Tip: Kontrol edilemeyen istemsiz hareketlerle karakterizedir.
- Ataksik Tip: Denge kaybı ve koordinasyon bozukluğu ön plandadır.
- Mikst Tip: Birden fazla tipin özelliklerini taşır.
Teşhis Süreci
Tanı klinik muayene ve nörolojik değerlendirmeyle konur. Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) beyin hasarını detaylandırır. EEG epileptik aktiviteyi değerlendirir. Gelişimsel tarama testleri (Denver II) ve hareket analizleri fonksiyonel kayıpları belirler.
Tedavi ve Rehabilitasyon
- Fizyoterapi: Nörogelişimsel tedavi (Bobath) ve kısıtlılık tedavisi (CIMT) kas tonusunu düzenler.
- Farmakolojik Tedavi: Botulinum toksini (Botox) spastisiteyi azaltır, oral baclofen kas gevşetici olarak kullanılır.
- Cerrahi Müdahaleler: Tendon gevşetme, selektif dorsal rizotomi gibi operasyonlar mobiliteyi artırır.
- Yardımcı Teknolojiler: Özel yürüteçler, iletişim tabletleri ve adaptif ekipmanlar bağımsızlığı destekler.
Yaşam Kalitesini Artırma Stratejileri
- Beslenme Desteği: Yutma problemi olanlarda PEG tüpü ile beslenme
- Epilepsi Yönetimi: Antiepileptik ilaç tedavileri
- Psikososyal Destek: Aile danışmanlığı ve kardeş terapileri
- Eğitim Adaptasyonları: Bireyselleştirilmiş eğitim programları (BEP)
Erişkin Dönemde CP
CP yaşla bizi bırakmayan bir durumdur. Erişkinlerde eklem kontraktürleri, erken osteoartrit ve ağrı sendromları sık görülür. Mesleki rehabilitasyon ve sosyal entegrasyon programları bu dönemde kritik önem taşır.
Korunma Yöntemleri
- Gebelikte düzenli takip ve enfeksiyon taramaları
- Yenidoğan sarılığının erken tedavisi
- Çocukluk dönemi kazalarının önlenmesi
- Prematüre bebeklerde nöroprotektif yaklaşımlar
CP’li bireylerde multidisipliner yaklaşım (çocuk nöroloğu, fizyoterapist, konuşma terapisti, ortopedist) ile fonksiyonel iyileşme sağlanabilir. Erken tanı alan ve yoğun rehabilitasyona ulaşan çocukların %40’ında bağımsız yürüme potansiyeli vardır.
