Centor Kriterleri Nedir?

Yaygın olarak görülen strep boğazı, grup A beta hemolitik streptokokların sebep olduğu bir enfeksiyon hastalıktır. Bu enfeksiyon dünya çapında her yıl 500.000.000'den fazla kişiyi etkilemektedir ve sonuç itibariyle daha çok kişinin acil servise gitmesine neden olmaktadır.  

GAS ( Grup A Streptokok bakterilerileri kaynaklı Farenjit) farenjitinin klasik klinik görünümü, başlangıç aşamasında olan boğaz ağrısı, ateş ve ağrılı yutma şeklindedir. Tedavi edilmezse, kızıl ateş, romatizmal kalp hastalığı, böbrek iltihaplanması ve ağız içi apsesi gibi komplikasyonlara neden olabilir.

Bu bakteriyel enfeksiyonun teşhis veya tedavisinden önce klinisyen tarafından dışlanması gereken aynı semptomları gösteren birçok boğaz hastalığı bulunmaktadır. Bu etapta centor kriterleri gibi klinik tanı araçları devreye girmektedir ve aynı belirtileri gösteren farklı boğaz hastalıklarının dışlanmasını sağlanır.

Centor Kriterleri, boğaz ağrısından şikayetçi olan yetişkin hastalarda bakteriyel enfeksiyon olasılığını belirlemek için kullanılabilen bir dizi kriterdir. Merkez kriterleri ya da centor skorları olarak da anılan bu klinik tanı aracı, GAS hastalarını tanımlamak için yaygın olarak kullanılan ve kabul edilen bir karar aracıdır. Centor kriterleri, farenjittin streptokok enfeksiyonundan kaynaklanma olasılığını tahmin etmekte ve beş basit klinik veriye dayanmaktadır. 

Centor Kriterleri Nelerdir?

Boğaz ağrısı olan bir hastayı değerlendirirken, grup A streptokokal farenjitte alternatif olan diğer hastalıklarında göz önüne alınması gerekir. Çünkü benzer semptomları taşıyan hastalıklar arasında akut HIV, iltihabi boğaz hastalığı ve bulaşıcı öpücük hastalığı vb. hastalıklar da bulunmaktadır. Değiştirilmiş centor kriterleri skoru, klinik karar vermeye rehberlik etmek için şu 5 faktörü kullanır:

• Yüksek ateş
• Bademcik eksüdaları (ödem sıvısı) ve şişmesi
• Öksürük olup olmadığı
• Boyun lenf bezlerinde büyüme
• Yaş

Düşük çıkan centor kriterleri skorları, genel popülasyonda daha fazla test veya tedavi gerektirmezken, orta aralıkta olan centor skorları hızlı antijen tespit testi (RADT) gerektirmektedir. Bunun yanında yüksek çıkan centor skorları, bazı kılavuzlara göre RADT veya ampirik tedaviye tabi tutulabilir. Ancak ampirik tedavinin aşırı antibiyotik kullanımına yol açabileceği endişesi vardır.  Ayrıca penisilin veya amoksilin ile tedavi tercih edilir, penisilin alerjisi olan hastalarda birinci sınıf antibiyotikler veya makrolid cinsi antibiyotikler kullanılabilir.

Centor Kriterleri Neden Kullanılmalıdır?

Farenjitlerin çoğu virüs yoluyla yayılmaktadır ve antibiyotik tedavisine yanıt vermemektedir. Centor Kriterleri, hangi hastaların ilk etapta test edileceğini belirlemeye yardımcı olmak için, yutak kültürle doğrulanmış bir streptokok enfeksiyonu (boğazda ağrı ve enflamasyon sebep olan bakteriyel enfeksiyon) olup olmadığını tahmin etmeye çalışmaktadır.

Bu tanı aracı, Yeni FeverPAIN skoruna benzerdir, ancak centor kriterleri ergen ve genç yetişkinler arasında ergenlik öncesi dönemdeki ayırımlara sahiptir. Bu önemlidir, çünkü ergenlik öncesi dönemde strep taşıyıcı oranları ergenlere ve genç yetişkinlere göre daha yüksektir ve yaşlı hastaların şiddetli semptomlara sahip olma olasılığı daha yüksek olmakla birlikte iltihap komplikasyonları da geliştirebilirler.

Centor Kriterleri Yanında Dikkate Alınması Gereken Diğer Faktörler  

Her boğaz ağrısı farenjit değildir ve diğer benzer belirtileri gösteren hastalıkların centor kriterleri ile elenmesi gerekir.

Mesela akut retroviral sendromu (HIV virüsünün vücuda girdikten sonra kuluçka süresi olan 1-6 haftalık dönemdeki görünümü) aynı belirtileri taşıyabilir, çünkü akut HIV'in ilk sunumu, tonsil dokusunun inflamasyonu, lenf düğümü iltihabı, ateş ve baş ağrısı ile olabilir. Akut HIV'li hastalar, GAS farenjitti olanlara pek çok benzer semptomlara sahip gibi görünebilirken semptom süresi daha uzun süreli yani yedi günden uzundur.

Ayrıca genelleştirilmiş lenfadenopatiye (sadece baş ve boyunda değil) ve sıklıkla ishal, ağız yaraları gibi gastrointestinal sistem semptomlarına sahip olma eğilimindelerdir. Bu hastalarda HIV için olan risk faktörlerini değerlendirmek önemlidir.

Centor kriterleri gibi klinik araçları yanında bir hastalığı değerlendirirken ayrıca kişinin cinsel öyküsü de değerlendirilmelidir. Çünkü oral ilişkiye giren hastalarda görülen boğaz ağrısı, gonokokal farenjit gibi GAS'a bağlı olmayan bakteriyel farenjit tanısını koymada önemli bilgiler sağlayabilir. GAS farenjidinin semptomlarının görüldüğü ve sık görülen diğer bir hastalıkta Epstein Barr Virüsü ile enfeksiyona bağlı olan Enfeksiyoz Mononükleoz(Mono) hastalığıdır. Bunu klinik olarak GAS enfeksiyonundan ayırmak zor olabilir ancak mono hastalığı olan hastalarda viral döküntü olan damaktaki döküntü benzeri lekeler, boyun lenf bezlerinde büyüme ve dalak büyümesi görülebilir.  

Centor Puanı Nasıl Hesaplanır?

Centor kriterleri puanı hesaplanırken dört temel değişken ele alınmaktadır. Eğer yenilenmiş centor kriterleri kullanılacaksa bu değişkenlere yaş ilave edilerek kriter sayısı beş adet olarak ele alınmalıdır.   Bu belirtilerden hangisi varsa +1 puan verilir. Yeni düzenleme ile ilave olan yaş faktörüne ise durumuna göre -1 veya + 1 verilebilir. Bu değişkenler şunlardır;

1. Ateş (100,4 ° F veya 38 ° C'den fazla) = 1 puan

2. Bademciklerin şişmesi = 1 puan

3. Boyun lenf bezlerinde büyüme =1 puan

4. Öksürük Olmaması =1 puan 

5. Yaş = 3 ile 14 yaş arası 1 puan, 14 ile 44 yaş arası 0 puan, 45 yaş üstü -1 puan 

Centor kriteri skoru 2 veya 3 olan hastadan boğaz kültürler alınmalı, sonuçlar pozitif ise tedaviye başlanmalıdır.

Centor Kriterleri Sonuçları Nasıl Değerlendirilir?

Centor kriterleri alındıktan sonra bunun değerlendirilmesi yapılarak hastalığın teşhisi konmaktadır. Centor skoru ne kadar büyükse, farenjitte neden olan streptokok enfeksiyonu olasılığı o kadar büyük olur. Centor puanı ne kadar yüksekse, kültür testinin yüksek çıkma olasılığı da o kadar yüksektir. Puanlamaya göre hastalık oranı şu şekildedir:

• 4 veya 5 %51-53
• 3 %28-35
• 2 %14-16
• 1 %5-7
• 0 %1-3

Bu nedenle Centor skorunun yorumu aşağıdaki gibi olmalıdır:

• 0 puan: başka test veya antibiyotik gerekmez.
• 2-3 puan: kültür testi yapılmalıdır, antibiyotikler sadece pozitif kültür sonuçları ile gereklidir.
• 4-5 puan: Ampirik olarak antibiyotiklerle tedavi edilmelidir.