Böbrek Ultrasonu Nedir?

Ultrason, ses dalgaları kullanılarak vücudun içindeki organ ve yapıların görüntülemesi tekniğidir. Bu görüntülenme tekniği, birçok farklı tıbbi durumu teşhis etmeye yardımcı olmak için tek başına veya diğer testlerle birlikte kullanılabilir. Ultrason, böbreklere veya mesaneye bakmak için kullanıldığında, buna böbrek ultrasonu denir.

Böbrek ultrasonu, böbrekleri şekil, konum ve boyut olarak inceleyebilmek adına kullanılacak olan görüntüleri üreten, invaziv olmayan(cerrahisiz) bir tanı tekniğidir. Bu görüntüleme tekniği böbreklere giden kan akışının değerlendirmesi için de kullanılabilir. Böbrek ultrasonları uygulama sürecinde radyasyon yaymadığı veya kontrast boya kullanmadığı için çocuklar, hamile kadınlar ve kontrast madde alerjisi olan kişiler için de güvenlidir. 

Böbrek Ultrasonu Neden Çekilir?

Doğuştan bir kusur olmadıkça, kişinin karnının her iki yanında birer böbreği vardır. Bir kişinin yumruğu büyüklüğündeki her böbrek, kan filtrasyonunda büyük rol oynamaktadır. Kan vücutta dolaşımdayken, farklı hücrelere besin ve oksijen sağlar. Buna karşılık hücreler, vücut tarafından atılan idrara dönüştürülen yan ürünleri ve atıkları serbest bırakır. Kan dolaşımı döngüsü sırasında kan, kanın merkezi filtreleme sistemi olan nefronun bulunduğu böbreklerden geçer. Böbrekler, kanı toksinler ve yan ürünler için filtrelemenin yanı sıra, elektrolit dengesinin iki önemli bileşeni olan vücuttaki sodyum ve su miktarını da kontrol eder.

Bazen böbrekler hastalanır ve işlevlerini yerine getirme yeteneklerini kaybeder; örneğin, sodyum miktarını düzenlemede başarısız olabilir ve bu da kan basıncının yükselmesine neden olabilir. Bu durum düzeltilmediği sürece, kanda daha fazla atık oluşur ve bu durum vücudu toksik (zehirli) bir ortama maruz bırakır. İki böbrek olduğundan ve olası değişiklikler çok az olabileceğinden dolayı kişi ağrı, idrarda değişiklik, idrarda kan, uyuşukluk ve anormal kan gibi bir sorunun belirtilerini yaşamadan bile böbrek işlevlerinin %90'ına kadarını kaybedebilir. Bu yüzden bu semptomlar mevcut olduğunda, uzmanlar tipik olarak bir böbrek ultrasonu yapılmasını önermektedirler.

Renal sonografi olarak da bilinen böbrek ultrasonu, böbrek içindeki veya çevresindeki kistleri, tümörleri, sıvı birikimini, böbrek taşlarını, apseleri ve enfeksiyonu tespit etmek için tanısal bir test olarak kullanılır. Ayrıca biyopsi için doku örnekleri alınırken, drenaj tüpü yerleştirirken ve bir kistten apse veya sıvıyı boşaltılması esnasında iğnelerin doğru yere yönlendirilmesine yardımcı olmak için de kullanılabilir. Son olarak, küçük damarlar ve renal arterler yoluyla böbreğe giden kan akışını değerlendirmek için de yapılabilir.

Renal ultrason çekimi yapılırken ultrason cihazı tarafından böbrek bölgesine ses dalgaları gönderilir ve geri gelen yansımalar görüntüye dönüştürülerek bir bilgisayara kaydedilir. Siyah beyaz görüntüler böbreklerin ve ilgili organların iç yapısını gösterir. Böbrek ultrasonun çekilmesini gerektiren farklı nedenler olabilir. Bu nedenler arasında şunlar bulunmaktadır;

• Enfeksiyonlar
• Böbrek taşı
• Böbreklerde tıkanmalar
• Böbrek tümörleri
• Böbrekte apse
• Böbrek kistleri
• Tümörler
• Böbreklerde sıvı birikmesi
• Nakil sonrası böbrek fonksiyonunu değerlendirmesi

Tanısı konan böbrek hastalıkları yanında bazı şikayet veya durumlardan dolayı da böbrek ultrasonu çekilmesini gerekebilir. Bu durum ve şikayetlerden bazıları şunlardır;

• Sebepsiz mide bulantısı ve kusma
• Böbreğin yapı, boyut ve işlem olarak değerlendirilmesi
• Böbrek yetmezliği şikayetleri
• İdrardan kan gelmesi
• Karın ve böbrek bölgesinde travma
• Böbrek ya da karında sebepsiz şişlik
• Genel sağlık kontrolü amaçlı
• Aç ya da tokken görülen hazımsızlık sorunu
• Böbrek ve çevre organlardaki problemler
• Gözlerde ve vücutta sarılık
• Karın ve böbreklerde anormallik
• Ani başlayan ve birkaç saat devam eden karın ağrıları
• İdrar yaparken kesiklik 
• Ailede böbrek taşı veya böbrek yetmezliği hastalık öyküsü 

Ayrıca, renal ultrasonlar bazı tıbbi prosedürlere yardımcı olma amacıyla da çekilebilir. Bu prosedürlerden bazıları şunlardır;

• Biyopsiler için iğne girişine rehberlik etmek
• Kistleri veya apseleri görüntülemek
• Böbreklere nefrostomi (drenaj tüpü) yerleştirmek
• Kanın böbrek arterleri ve damarlarından böbreklere nasıl aktığını görüntülemek

Böbrekleri değerlendirmek için yapılabilecek prosedürler arasında şu görüntüleme teknikleri de bulunmaktadır;

• İntravenöz pyelografi
• Anterograd pyelografi 
• X-ışını 
• Bilgisayarlı tomografi (CT taraması)
• Böbrek taraması 
• Böbrek anjiyografisi 

Böbrek Ultrasonu Nasıl Çekilir?

Böbrek ve mesanede şüpheli bir durum olduğunda değerlendirme yapılması için uygulanan böbrek ultrasonu, uzun yıllardır uygulanan güvenli ve bir o kadar pratik bir görüntüleme tekniğidir. Her ne kadar basit bir işlem olsa da her tıbbi prosedürün kendine has kural ve kısıtlamaları vardır. Yaptırılması gerektiğinde kişilerin nasıl bir işleme maruz kalacağını bilmesi, olası endişe ve kaygı durumlarının önüne geçerken, işlemin sağlıklı olarak yapılmasında gerekenlere dikkat edilmesini sağlar. Böbrek ultrasonu öncesi, sırasında ve sonrasındaki adımlar şu şekilde sıralanabilir;

Hazırlık Aşaması

Diğer ultrason türlerinin aksine, böbrek ultrasonu özel bir hazırlık gerektirmez. Yani hastanın böbrek ultrasonu işlemi öncesi aç kalması veya idrar örneği vermesi gerekmez. İşlem genellikle bir hastanede yapılırken, hastanın üstünü değiştirerek bir önlük giymesine gerek yoktur. Ultrason öncesi sadece şu hususlara dikkat edilmesi yeterlidir;

• Ultrason çekimi öncesi en az 1,5-2 litre su içilmesi gerekir. 
• Çekim öncesi mesanenin dolu olması gerekir.
• Çekim esnasında karın bölgesinin açık olması için yukarı rahatça sıyrılacak tarzda giyinmek gerekir.
• Diş implantı ve takı gibi metal aksesuarlar çıkarılması gerekir.

İşlem Aşaması

Ayakta tedavi prosedürü olarak veya hastanede yatmayı gerektiren bir tedavinin bir parçası olarak yapılabilen böbrek ultrasonu işleminde, işlemi yapan her sağlık kuruluşunun farklı protokolleri bulunabilir ancak genellikle böbrek ultrason çekim aşaması şu basamaklardan oluşur;

• Anestezi veya sedasyon uygulanması gerekmez.
• Hastanın sırtı üstü olarak muayene masasına yatar.
• Karın bölgesine ses dalgalarının iletimini sağlaması açısından ultrason jeli sürülür.
• Ultrason cihazı tarafından üretilen ses dalgaları o hastanın karın bölgesine yansıtılır. Bu esnada hastanın birkaç dakika hareketsiz kalınması gerekir.
• Karın bölgesine yansıtılan ses dalgaları vücut içindeki yapılardan yansır ve dönen ses dalgalarını ultrason makinesi görüntüye çevirir. Ultrason makinesi ses dalgalarını dijital olarak kaydedilmek üzere bir monitöre yansıtır. 
• Gerekli görüntüleme işlemi yaptıktan sonra işlem sonlandırılır ve karın bölgesindeki jel silinir.

Bazı durumlarda hasta yan yatırılarak yan taraftan da görüntü alınması gerekebilir. Ayrıca hastanın mesanesini boşalttıktan sonra tekrar çekim yapılmasını gerektiren durumlar olabilir.

İşlem Sonrası

Böbrek ultrasonu çekilirken uygulanmakta olan radyasyonun maruz kalmanın belirlenmiş hiçbir yan etkisi yoktur, çünkü yoğunluğu çok düşüktür. İşlem sonrası karın bölgesindeki jel silinerek, hasta rutin hayatına devam edebilir.

Yapılan böbrek ultrasonlarının çoğu genellikle 20 dakikada tamamlanmaktadır ancak farklı açılardan ve boş mesane ile tekrarlanması gerektiğinde bu süre 30 ila 60 dakika arasında uzayabilmektedir.

Böbrek Ultrasonu Yan Etkileri ve Riskleri

Böbrek ultrasonu çekilirken vücut, radyasyona maruz kalmadığından ve işlemin kendisi non-invaziv (cerrahisiz/kan içermeyen) bir işlem olduğundan dolayı yan etki ve risk gelişme olasılığı son derece düşüktür. Varsa bile bunlar genellikle çok önemsizdir ve geçicidir. Örneğin, muayene masasında bir süre yatmak endişe ve rahatsızlığa neden olabilirken, bazı hastalarda da kullanılan jele karşı tahriş ve hatta alerjik reaksiyon gelişebilir. Ayrıca bağırsakta gaz varlığı ve obezite gibi belirli faktörler, kesin olmayan veya yanlış bir sonuç elde edilmesinde rol oynayabilir.

Bebeklerde Böbrek Ultrasonu Nasıl Çekilir?

Üriner sistemde meydana gelebilecek şikayetler sadece yetişkinlerde görülmez, bebek ve çocuklarda da görülür. Bu yüzden bazı durumların değerlendirilebilmesi için böbrek ultrasonu çekilmesi gerekebilir. Bebeklerde böbrek ultrasonu çekimi yetişkinlerle hemen hemen aynıdır. Böbrek ultrasonu çekimi esnasında herhangi bir radyasyona maruz kalınmadığı için bebek ve çocuklarda uygulanması son derece güvenlidir. Yani ebeveynlerin endişelenmesini gerektiren bir durum yoktur.

Bebeklerde böbrek ultrasonu çekilirken en büyük problem, bebeğin yabancı ortamdan dolayı duyacağı endişe ile ağlamasıdır. Bu da konusunda uzman bir radyolog tarafından aşılabilecek bir konudur. Mesela bebek odaya girmeden önce tüm hazırlıkların yapılıp mümkün olduğu kadar işlemin çabuk bitirilmeye çalışılması görüntülemeyi başarılı kılacaktır.

Ayrıca alınmak istenen görüntü, muayene masasına yatırılarak değil de annenin kucağında farklı pozisyonlarda hizalama yapılarak alınabilir. Bunun yanında, bebekler daha tuvalet eğitimini almadığı için karınlarına prob değdirilir değdirilmez hemen bağırsak hareketi yapabilirler.  Bu durum görüntülenmenin hemen yapılmadığı takdirde mesanenin boşalacağı için önemli görüntülerin alınamaması anlamına gelebilir.

Ayrıca uzman bir radyolog hesaplama yaparken bebeğin mesane hacmini de göz önünde bulundurması gerekir. İşlem başarısı için her şeyden önce radyolog, her bebeğin veya çocuğun farklı bir yapısı ve ihtiyaçlarının olduğu anlayışıyla böbrek ultrasonu çekmeye çalışmalıdır.