Böbrek taşı, idrardaki minerallerin kristalleşerek katı parçacıklar oluşturmasıdır. Erkeklerde kadınlara göre 2-3 kat daha sık görülen bu durum, şiddetli ağrı ve idrar yolu tıkanıklığına yol açabilir. Taş boyutları kum tanesinden golf topu büyüklüğüne kadar değişebilir.
Böbrek Taşı Türleri
- Kalsiyum Taşları: En yaygın türdür (%80). Genellikle kalsiyum oksalat veya fosfattan oluşur.
- Struvit Taşları: İdrar yolu enfeksiyonları sonrası magnezyum-amonyum-fosfat birikimiyle oluşur.
- Ürik Asit Taşları: Yüksek proteinli beslenme ve gut hastalarında görülür.
- Sistin Taşları: Nadir olup genetik geçişli sistinüri hastalarında ortaya çıkar.
Belirtiler ve Şikayetler
Böbrek taşları hareket etmeye başladığında şiddetli yan ağrısı (renal kolik) ortaya çıkar. Bu ağrı kasıklara ve cinsel organlara yayılabilir. İdrarda pembe-kırmızı renk değişimi (hematüri), sık idrara çıkma hissi, bulantı-kusma ve idrar yaparken yanma diğer belirtilerdir. Taş idrar yolunu tam tıkadığında ateş ve titreme görülebilir.
Risk Faktörleri ve Nedenleri
Yetersiz sıvı alımı en önemli risk faktörüdür. Aşırı tuz tüketimi, hayvansal protein fazlalığı ve oksalat içeriği yüksek besinler (ıspanak, çikolata) taş oluşumunu tetikler. Obezite, diyabet, gut ve paratiroid hastalıkları metabolik riskler arasındadır. Aile öyküsü olanlarda risk 2.5 kat artar.
Teşhis Yöntemleri
Bilgisayarlı tomografi (BT) altın standart tanı yöntemidir. Ultrason ise hamilelerde ve çocuklarda tercih edilir. İdrar tahlilinde kristal varlığı ve kan hücreleri, kan tahlilinde ise kalsiyum-ürik asit düzeyleri değerlendirilir. 24 saatlik idrar toplanarak metabolik analiz yapılabilir.
Tedavi Yaklaşımları
5 mm’den küçük taşlar genellikle kendiliğinden düşer. Ağrı kontrolü için NSAİİ’ler (diklofenak) kullanılır. Medikal tedavide:
- Ürik asit taşları: Allopurinol ve idrar alkalileştiriciler
- Kalsiyum taşları: Tiyazid diüretikleri
- Sistin taşları: Penisilamin
Cerrahi yöntemler:
- ESWL: Vücut dışından şok dalgalarıyla taş kırma
- Üreteroskopi: İdrar kanalından girilerek lazerle taş fragmantasyonu
- PNL: Böbreğe ciltten tünel açılarak taşın çıkarılması
Korunma Stratejileri
Günde 2.5-3 litre su tüketimi temel önlemdir. Diyetle alınan tuz 5 gr/gün’ü geçmemeli, hayvansal protein sınırlanmalıdır. Limonata gibi sitrat içeren içecekler taş oluşumunu engeller. Oksalattan zengin besinler (fındık, pancar) kontrollü tüketilmeli. Düzenli egzersiz ve ideal kilonun korunması önemlidir.
Tekrarlayan Taşlarda Özel Önlemler
Taş analizi sonuçlarına göre kişiselleştirilmiş diyet planlanır. Hiperkalsiüri durumunda tuz kısıtlaması, hiperoksalüride kalsiyum takviyesi önerilir. Sitrat düzeyi düşük hastalara potasyum sitrat preparatları verilir. Yıllık böbrek ultrasonu ile takip şarttır.
