Beyin damar tıkanıklığı, beyne kan taşıyan damarların daralması veya tamamen kapanması sonucu oksijen yetersizliği nedeniyle beyin dokusunda hasar oluşmasıdır. İnmenin en yaygın nedeni olan bu durum, kalıcı nörolojik kayıplara veya hayati riske yol açabilir. Erken müdahale ve doğru tedavi hayat kurtarıcıdır.
Beyin Damar Tıkanıklığı Nedenleri
Damar tıkanıklığı genellikle ateroskleroz (damar sertliği) kaynaklıdır. Kolesterol plaklarının damar duvarında birikmesiyle daralma oluşur. Diğer nedenler arasında atrial fibrilasyon gibi ritim bozukluklarından kaynaklanan pıhtılar, şeker hastalığına bağlı damar hasarları, sigara kullanımı, hipertansiyon ve genetik yatkınlık yer alır. Nadiren vaskülit veya travmalar da tıkanıklığa yol açabilir.
Belirtiler ve Acil Durum İşaretleri
Belirtiler tıkanan damarın büyüklüğüne ve etkilenen beyin bölgesine göre değişir. Ani başlayan yüzde çarpılma, kol veya bacakta güçsüzlük, konuşma bozukluğu (kelimeleri karıştırma veya anlamsız konuşma) en kritik bulgulardır. Görme kaybı, baş dönmesi, denge bozukluğu, şiddetli baş ağrısı veya bilinç bulanıklığı da acil tıbbi yardım gerektiren işaretlerdir. Bu semptomlar "FAST" kuralıyla hatırlanabilir: Face (yüz asimetrisi), Arm (kol güçsüzlüğü), Speech (konuşma bozukluğu), Time (acil 112 aranmalı).
Teşhis Yöntemleri
İlk değerlendirme nörolojik muayene ile başlar. Beyin tomografisi (BT) kanama ayırıcı tanısı için ilk basamaktır. Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ve difüzyon MR, iskemik dokuyu 30 dakika içinde tespit edebilir. Damar yapılarını incelemek için MR anjiyografi veya CT anjiyografi kullanılır. Ekokardiyografi ve Holter monitörizasyonu pıhtı kaynağını araştırırken, karotis doppler ultrasonu boyun damarlarını değerlendirir.
Tedavi Seçenekleri
Akut dönemde ilk 4.5 saat içinde damar içi pıltı eritici tedavi (tPA) uygulanabilir. Büyük damar tıkanıklıklarında mekanik trombektomi ile pıhtı çıkarılması, ilk 24 saate kadar etkilidir. Sekonder korunma için antiplatelet ilaçlar (aspirin, klopidogrel) veya antikoagülanlar (warfarin, DOAK’lar) reçete edilir. Karotis darlığı %70’in üzerindeyse karotis endarterektomi veya stentleme gerekebilir.
Rehabilitasyon ve İyileşme Süreci
Fizik tedavi, hareket kısıtlılığını azaltmak için ilk haftalarda başlar. Konuşma terapisi afazi hastalarında iletişimi geliştirir. Ergoterapi günlük yaşam becerilerini destekler. Nörokognitif rehabilitasyon ise dikkat ve hafıza problemlerine yöneliktir. İyileşme süreci 6-18 ay sürebilir ve erken rehabilitasyonla fonksiyonel kayıplar %40 oranında azaltılabilir.
Risk Faktörleri ve Korunma Stratejileri
Kontrol edilebilir risk faktörleri hipertansiyon (hedef <140/90 mmHg), diyabet (HbA1c <%7), sigara bırakma ve LDL kolesterol düzeyinin <%70 mg/dL’ye çekilmesini içerir. Düzenli kardiyo egzersiz (haftada 150 dakika) ve Akdeniz diyeti (zeytinyağı, balık, sebze) tavsiye edilir. Atrial fibrilasyonu olanlarda antikoagülan kullanımı inme riskini %68 azaltır. Yıllık nörolojik check-up ve karotis ultrasonu önerilir.
Komplikasyonlar ve Uzun Dönem Takip
Tedavi edilmeyen vakalarda bası yaraları, derin ven trombozu veya aspirasyon pnömonisi gelişebilir. Uzun dönemde depresyon (%33 vakada) veya epilepsi nöbetleri görülebilir. Nöroloji uzmanı ile 3 aylık kontroller, ilaç doz ayarlamaları ve yaşam tarzı değişiklikleri kalıcı hasar riskini minimize eder.
