Alzheimer hastalığı, beyin hücrelerinin ilerleyici kaybıyla ortaya çıkan nörodejeneratif bir bozukluktur. Demans vakalarının %60-70’inden sorumlu olan bu hastalık, hafıza kaybı, düşünme becerilerinde azalma ve günlük yaşam aktivitelerini engelleyen semptomlarla kendini gösterir. Yaşla birlikte risk artış gösterirken, 65 yaş üstü her 10 kişiden 1’inde, 85 yaş üstü ise her 3 kişiden 1’inde görülür.
Alzheimer’ın Nedenleri ve Risk Faktörleri
Alzheimer’ın temel nedeni beyinde anormal protein birikimleridir. Beta-amiloid plaklar ve tau proteinlerinden oluşan nörofibriler yumaklar, nöronlar arası iletişimi bozarak hücre ölümüne yol açar. Genetik yatkınlık önemli bir risk faktörüdür – özellikle APOE-e4 gen varyantı taşıyanlarda risk 3 kat artar. Kontrolsüz diyabet, hipertansiyon, obezite ve fiziksel hareketsizlik diğer önemli risk faktörleri arasındadır. Kafa travması geçmişi ve düşük eğitim düzeyi de hastalığa zemin hazırlayan etmenlerdendir.
Belirtiler ve Hastalık Evreleri
- Erken Evre: Yakın hafıza kaybı (randevuları unutma), eşya kaybetme, kelime bulmada güçlük
- Orta Evre: Yer-zaman algısında bozulma, kişilik değişimleri, günlük işleri yapamama
- İleri Evre: Yakınları tanıyamama, yutma güçlüğü, idrar kaçırma, yatağa bağımlılık
Teşhis Yöntemleri
Tanı kapsamlı nörolojik değerlendirme gerektirir. Mini Mental Test (MMSE) ve Montreal Bilişsel Değerlendirme (MoCA) gibi standardize testlerle bilişsel fonksiyonlar ölçülür. Beyin görüntüleme tekniklerinden MRI ile hipokampal atrofi, PET ile amiloid birikimleri tespit edilir. Kanda nörofilaman hafif zincir (NfL) ve fosforile tau ölçümü gibi biyobelirteçler son yıllarda tanıda devrim yaratmıştır.
Tedavi Yaklaşımları
- İlaç Tedavileri: Kolinesteraz inhibitörleri (Donepezil, Rivastigmin) ve Memantin semptomları yavaşlatır
- Bilişsel Rehabilitasyon: Hafıza egzersizleri, müzik terapisi ve duyusal uyarım
- Yaşam Tarzı Müdahaleleri: Akdeniz diyeti, düzenli aerobik egzersiz (haftada 150 dakika)
- Deneysel Tedaviler: Aducanumab gibi amiloid hedefli monoklonal antikorlar
Bakım Verenler İçin Stratejiler
Hastanın güvenliği için ev ortamı düzenlenmeli (kaymaz zeminler, ilaç kilitleri). Rutinler oluşturmak ajitasyonu azaltır. "Hatırlatıcı notlar" ve fotoğraflı etiketler bağımsızlığı destekler. Bakım verenlerin tükenmişliği önlemek için destek grupları ve geçici bakım hizmetleri kritik önem taşır.
Korunma ve Risk Azaltma
Hipertansiyon ve diyabet kontrolü beyin sağlığını korur. Haftada iki kez balık tüketimi, ceviz ve yaban mersini gibi antioksidanlar nöroprotektif etki gösterir. Düzenli uyku, amyloid temizlenmesini destekler. Sosyal etkileşim ve yeni beceriler öğrenmek (yabancı dil, enstrüman) kognitif rezervi artırır.
Tıbbi Takip Süreci
Nörolojik kontroller 6 ayda bir yapılmalıdır. Depresyon bulguları (iştah kaybı, içe çekilme) ve davranış değişiklikleri acil değerlendirme gerektirir. Beslenme yetersizliği veya yutma güçlüğü gelişirse beslenme uzmanı konsültasyonu önerilir.
