Akondroplazi, kemik büyümesini etkileyen genetik bir iskelet bozukluğudur. Kısa boylu olma durumunun (cücelik) en yaygın nedeni olarak bilinir ve yaklaşık her 25.000 doğumda bir görülür. Bu durum, fibroblast büyüme faktörü reseptörü 3 (FGFR3) genindeki mutasyon nedeniyle kıkırdak dokunun kemik dokuya dönüşüm sürecinin bozulması sonucu ortaya çıkar.
Akondroplazinin Nedenleri
Akondroplaziye %97 oranında FGFR3 genindeki spesifik bir mutasyon (G380R) yol açar. Bu mutasyon otozomal dominant kalıtımla aktarılır, ancak vakaların %80’inde aile öyküsü olmadan yeni mutasyonlar şeklinde gelişir. İleri baba yaşı (35 yaş üstü), yeni mutasyon riskini artıran önemli bir faktördür.
Belirtiler ve Fiziksel Özellikler
- Orantısız Kısa Boy: Üst kollar ve uyluklarda belirgin kısalık
- Kafa Yapısı: Alında belirgin çıkıntı (frontal bossing), basık burun köprüsü
- Omurga Sorunları: Lomber lordoz (bel çukurluğu) ve torakal kifoz (sırt kamburu)
- Ekstremite Problemleri: Dirseklerde hareket kısıtlılığı, parmaklarda üçlü çatal deformitesi
- Nörolojik Komplikasyonlar: Foramen magnum darlığına bağlı hidrosefali veya solunum problemleri
Teşhis Yöntemleri
- Prenatal Tanı:
- Gebeliğin 20-24. haftalarında yapılan detaylı ultrasonda femur kısalığı ve kafa büyüklüğü
- Amniyosentez veya CVS ile genetik analiz
- Doğum Sonrası:
- Radyografik inceleme: Pelviste "çan şeklinde" asetabulum, el filmlerinde metakarpal kısalık
- FGFR3 gen mutasyon analizi
Tedavi Yaklaşımları
Büyüme Yönetimi:
- Uzun kemik uzatma cerrahisi: 8-15 yaş arasında uygulanır, boyu 15-30 cm artırabilir
- Büyüme hormonu tedavisi: Tartışmalıdır, sınırlı etkinlik gösterir
Komplikasyonların Tedavisi:
- Foramen magnum dekompresyonu: Nörolojik bası belirtilerinde
- Lomber laminektomi: Spinal stenoz (kanal darlığı) nedeniyle bacak ağrısı veya yürüme güçlüğü olan hastalarda
- Kulak enfeksiyonları için ventilasyon tüpü yerleştirilmesi
Yaşam Kalitesini Artırıcı Müdahaleler:
- Obeziteyi önlemek için beslenme danışmanlığı
- Ortopedik destek cihazları ve fizyoterapi
- Psikososyal destek: Özgüven gelişimi ve sosyal uyum için çocuk psikiyatrisi konsültasyonu
Olası Komplikasyonlar
- Orta kulak iltihabına bağlı işitme kaybı
- Uyku apnesi (merkezi veya obstrüktif tip)
- Spinal kord basısı
- Bacaklarda güçsüzlük veya uyuşma
Hasta Takibi ve İzlem
- Yenidoğan döneminde: Beyin MR ile foramen magnum değerlendirmesi
- 6 ayda bir: Nörolojik muayene ve büyüme eğrisi takibi
- Yıllık: İşitme testi ve uyku çalışması
- Omurga röntgeni: Ergenlik döneminde skolyoz gelişimini izlemek için
Genetik Danışmanlık
Ailesinde akondroplazi öyküsü olan çiftlere genetik danışmanlık önerilir. Hastalığın bir sonraki nesle geçiş riski:
- Etkilenen ebeveyn: %50
- Etkilenmeyen ebeveynler: <%1 (yeni mutasyon riski)
Güncel Araştırmalar
Faz 2 çalışma aşamasındaki vosoritide adlı ilaç, FGFR3 sinyal yolunu inhibe ederek büyüme hızını artırmayı hedefliyor. Rekombinant insan CNP (vosoritide benzeri) molekülleri de umut vaat eden diğer bir tedavi yaklaşımıdır.
