ACTH testi, böbreküstü bezlerinin fonksiyonlarını değerlendirmek için kullanılan kritik bir kan incelemesidir. Adrenokortikotropik hormon (ACTH) seviyelerini ölçerek Cushing sendromu, Addison hastalığı ve hipofiz yetmezliği gibi endokrin bozuklukların teşhisine yardımcı olur. Bu test, vücudun strese karşı verdiği hormonal tepkilerin anlaşılmasında anahtar rol oynar.
ACTH Hormonunun Vücuttaki Rolü
Hipofiz bezi tarafından üretilen ACTH, böbreküstü bezlerini uyararak kortizol salgılanmasını sağlar. Kortizol; metabolizma, bağışıklık yanıtı ve stres yönetiminden sorumlu hayati bir hormondur. ACTH-kortizol dengesindeki bozulmalar, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Testin Yapılma Nedenleri
- Cushing Sendromu Şüphesi: Yüksek kortizol belirtileri (kilo artışı, mor çatlaklar)
- Addison Hastalığı: Düşük kortizol semptomları (halsizlik, tansiyon düşüklüğü)
- Hipofiz Tümörleri: ACTH üreten adenomların teşhisi
- Böbreküstü Bezi Yetmezliği: Primer veya sekonder nedenlerin ayrımı
- Steroid Kullanım Takibi: Uzun süreli kortikosteroid tedavisi alan hastalar
Test Öncesi Hazırlık Süreci
- Açlık: Testten 8-12 saat önce yeme-içme kesilmeli.
- İlaç Düzenlemesi: Kortikosteroidler, doğum kontrol hapları gibi ilaçlar doktor kontrolünde bırakılmalı.
- Stres Kontrolü: Fiziksel/duygusal stres sonuçları etkileyebileceğinden sakin bir ortam sağlanmalı.
- Zamanlama: ACTH seviyeleri sabah 06:00-08:00 arası zirve yaptığından kan alımı bu saatlerde yapılır.
Test Nasıl Gerçekleştirilir?
- Bazal Kan Örneği: Kol damarından sabah aç karnına ilk kan alınır.
- Stimülasyon Testi (Gerekirse): Sentetik ACTH (Cosyntropin) enjeksiyonu sonrası 30-60 dakikada tekrar kan örneklemesi yapılır.
- CRH Testi: Hipofiz kaynaklı problemlerde ek olarak uygulanabilir.
Sonuçların Değerlendirilmesi
| ACTH Seviyesi | Kortizol Seviyesi | Olası Tanı |
|——————-|———————–|——————————-|
| Yüksek | Yüksek | Cushing Hastalığı |
| Düşük | Düşük | Hipofiz Yetmezliği |
| Yüksek | Düşük | Addison Hastalığı |
| Düşük | Yüksek | Böbreküstü Bezi Tümörü |
Anormal Sonuçların Neden Olduğu Hastalıklar
- Addison Krizi: ACTH yüksekliği + kortizol düşüklüğü hayati tehlike yaratabilir.
- Nelson Sendromu: Cushing tedavisi sonrası hipofiz tümörü büyümesi.
- Ektopik ACTH Üretimi: Akciğer kanseri gibi tümörlerin anormal hormon salgılaması.
Testin Riskleri ve Sınırlamaları
Kan alımı sırasında hafif ağrı veya morluk oluşabilir. Sonuçlar; stres, gebelik, mevsimsel değişimler ve ilaç etkileşimlerinden etkilenebilir. Tanı için genellikle kortizol, DHEA-S gibi ek testlerle birlikte değerlendirme yapılır.
Test Sonrası Adımlar
Anormal sonuçlarda endokrinoloji uzmanı tarafından:
- Hipofiz MR veya adrenal CT görüntüleme
- 24 saatlik idrarda serbest kortizol testi
- Dekzametazon baskılama testi
gibi ileri incelemeler istenir.
Hastaların Bilmesi Gerekenler
- Test öncesi egzersiz ve uykusuzluktan kaçının.
- Gece vardiyasında çalışanlar için farklı zamanlama gerekebilir.
- Sonuçlar 1-3 iş günü içinde çıkar.
ACTH testi, hormonal dengesizliklerin teşhisinde altın standart yöntemlerden biridir. Doğru hazırlık ve yorumlama, tedavi stratejilerinin belirlenmesinde belirleyici rol oynar.
