Deksametazon supresyon testi, vücudun kortizol üretim düzenlemesini değerlendiren önemli bir endokrinolojik testtir. Özellikle Cushing sendromu şüphesinde ve hiperkortizoleminin nedenlerinin araştırılmasında kullanılır. Bu test, sentetik bir glukokortikoid olan deksametazonun verilmesi sonrası kortizol baskılanmasının ölçülmesi prensibine dayanır.
Testin Kullanım Amacı ve Endikasyonları
- Cushing Sendromu Taraması: Aşırı kortizol üretiminin patolojik kaynaklı olup olmadığını ayırt eder.
- Hipofiz Kaynaklı vs. Adrenal Kaynaklı Hiperkortizolemi: ACTH bağımlı ve bağımsız nedenleri ayırt etmek için kullanılır.
- Psikiyatrik Bozukluklarda: Depresyon gibi durumlarda hiperkortizoleminin değerlendirilmesi.
- Ektopik ACTH Sendromu Şüphesi: Tümör kaynaklı anormal kortizol üretiminin tespiti.
Testin Çeşitleri ve Protokolleri
-
Düşük Doz Deksametazon Testi (Gece / 1 mg Testi):
- Protokol: Saat 23:00’te 1 mg deksametazon oral alımı.
- Ölçüm: Ertesi sabah 08:00-09:00 arası serum kortizol seviyesi.
- Sonuç Yorumu: Kortizol < 1.8 µg/dL → Normal supresyon (Cushing düşük ihtimal).
-
Yüksek Doz Deksametazon Testi (48 Saatlik Test):
- Protokol: Her 6 saatte bir 2 mg deksametazon (toplam 8 mg/gün) 2 gün boyunca.
- Ölçüm: İkinci gün sonunda kortizol seviyesi.
- Sonuç Yorumu:
- Kortizolün bazal değerin %50’sinden fazla düşmesi → Hipofiz adenomu (Cushing hastalığı).
- Düşüş olmaması → Adrenal tümör veya ektopik ACTH sendromu.
Test Öncesi Hazırlık ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
- İlaç Kesimi: Testten 48 saat önce kortikosteroid içeren ilaçlar, östrojen veya fenitoin kesilmeli.
- Açlık: Test sabahı 8-12 saat açlık gerekir.
- Stres Kontrolü: Fiziksel/emosyonel stres kortizolü artırabilir; hasta sakin olmalı.
- Gebelik: Gebelerde kortizol yüksekliği yanlış pozitif sonuç verebilir.
Sonuçları Etkileyen Faktörler ve Yanlış Pozitif/Negatif Durumlar
- Yanlış Pozitif Nedenleri:
- Obezite, alkolizm, kronik böbrek yetmezliği
- Psikiyatrik bozukluklar (depresyon, anksiyete)
- Fenitoin, östrojen kullanımı
- Yanlış Negatif Nedenleri:
- Siklofosfamid gibi ilaçların kullanımı
- Hepatik yetmezlik (deksametazon metabolizması bozulur)
Test Sonrası Klinik Yönetim
- Supresyon Yoksa (Kortizol >1.8 µg/dL):
- 24 saatlik idrarda serbest kortizol, gece tükürük kortizol testi ile doğrulama.
- Hipofiz MR veya adrenal BT görüntüleme.
- Supresyon Varsa:
- Psikiyatrik veya fonksiyonel nedenler araştırılır.
Testin Sınırlamaları ve Özel Durumlar
- Yalancı Negatiflik: Hipofizer mikroadenomlarda %20-30 oranında görülebilir.
- Adrenal İnsidentaloma: Test adrenal kaynaklı hiperkortizolemiyi doğrulamada yetersiz kalabilir.
- Pediatrik Hastalar: Çocuklarda kortizol referans aralıkları farklıdır.
Klinik Uygulamadaki Önemi
Bu test, endokrinoloji pratiğinde Cushing sendromu tanı algoritmasının temel taşlarındandır. Doğru protokol seçimi ve sonuç yorumu, gereksiz cerrahi müdahaleleri önlemede kritik rol oynar. Test sonuçları mutlaka klinik bulgular ve diğer laboratuvar verileri ile birlikte değerlendirilmelidir.
