Spondilolizis, omurganın arka kısmında yer alan pars interartikülaris adı verilen ince kemik bölümünün kırığı veya stres kaynaklı defekti olarak tanımlanır. En sık bel bölgesinin alt kısmında (L5 vertebra) görülür ve genç sporcularda aşırı zorlanmaya bağlı gelişebilir.
Spondilolizis Nasıl Oluşur?
Bu durum, tekrarlayan gerilme hareketlerinin omurgaya baskı yapması sonucu kemik dokuda mikro çatlaklar oluşmasıyla başlar. Zamanla bu çatlaklar birleşerek tam kat defekte dönüşebilir. En riskli sporlar jimnastik, dalış, halter ve futbol gibi omurgayı hiperekstansiyona zorlayan aktivitelerdir. Genetik yatkınlık da önemli bir faktördür.
Belirtiler ve Şikayetler
- Belin alt kısmında derinleşen ve öne eğilmekle artan ağrı
- Aktivite sonrası şiddetlenen, istirahatle hafifleyen rahatsızlık hissi
- Kalçaya veya uyluk arkasına yayılan baskı hissi (sinir kökü irritasyonu olmadığı için bacakta uyuşma nadirdir)
- Özellikle sabahları tutukluk ve hareket kısıtlılığı
Teşhis Yöntemleri
- Fizik Muayene: "Tek ayak üstünde geriye eğilme testi" ile ağrı provokasyonu
- Görüntüleme:
- Röntgen: Oblik çekimlerde "Scottie köpeği" görünümünde defekt tespiti
- BT: Kırığın boyutunu ve kemik ödemini değerlendirmede altın standart
- MR: Komşu disklerde ve yumuşak dokuda hasar olup olmadığını gösterir
Tedavi Seçenekleri
Cerrahi Olmayan Yaklaşımlar:
- Dinlenme: 3-6 hafta şikayet doğuran sporlardan uzak durma
- Fizik Tediz:
- Pelvik stabilizasyon egzersizleri
- Transvers abdominis ve multifidus kaslarını güçlendiren terapiler
- Manuel terapi ile eklem mobilizasyonu
- Korseleme: Lumbosakral korseler (8-12 hafta günde 20 saat kullanım)
Cerrahi Tedavi Endikasyonları:
- 6 aylık konservatif tedaviye yanıt alınamaması
- Kırık hattında kaynama olmaması (non-union)
- Omurganın öne kayması (spondilolistezis) gelişmesi
- Cerrahi teknik: Pars tamiri (kırık bölgeye vida ve tel ile füzyon)
Rehabilitasyon Süreci
Ameliyat sonrası:
- 0-6 Hafta: Yürüyüş ve pelvik taban egzersizleri
- 6-12 Hafta: Dirençsiz yüzme ve sabit bisiklet
- 3. Aydan Sonra: Kontrollü core stabilizasyon programı
Risk Faktörleri ve Korunma
- Önleyici Egzersizler:
- Plank, köprü ve bird-dog hareketleriyle karın kaslarını güçlendirme
- Hamstring esnetme egzersizleri
- Sporcu Eğitimi:
- Ağırlık kaldırırken nötral omurga pozisyonunun korunması
- Atlamalı sporlarda doğru iniş teknikleri
- Erken Tanı: Genç sporcularda yıllık bel muayenesi
Hangi Durumlarda Acil Müdahale Gerekir?
- İdrar/büyük tuvalet kaçırma
- Ayaklarda ilerleyici güç kaybı
- Gece uyandıran şiddetli ağrı
Yaşam Tarzı Önerileri
- Yüzme ve yürüyüş gibi omurgaya yük bindirmeyen sporlar
- Uzun süreli oturma gerektiren işlerde lomber destek yastığı
- Yatak seçiminde ortopedik orta sertlikte yatak
Spondilolizis tedavisinde erken tanı ve disiplinli rehabilitasyon kritik önem taşır. Ağrılı dönemde aktivite modifikasyonu, uzun vadeli sağlık için en etkili stratejidir.
