DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı), Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından 2013 yılında yayınlanan ve ruh sağlığı uzmanlarının tanı koyarken kullandığı temel referans kaynağıdır. Bu kılavuz, 1952’den beri sürekli güncellenmekte olup ruhsal bozuklukların sınıflandırılmasında uluslararası standartları belirler.
DSM-5’in Tarihçesi ve Amacı
İlk baskısı 1952’de yayınlanan DSM’nin 5. sürümü, 14 yıllık bir araştırma sürecinin ürünüdür. 1.500’den fazla uzmanın katkı sağladığı bu kapsamlı çalışma, tanı kriterlerini güncel bilimsel bulgularla uyumlu hale getirmeyi hedeflemiştir. Temel amacı; klinisyenlere doğru tanı koyma, araştırmacılara standart veri toplama ve sigorta şirketlerine tedavi onayı için net kriterler sunmaktır.
DSM-IV’den Önemli Değişiklikler
- Otizm Spektrumu: Asperger sendromu gibi alt kategoriler kaldırılarak tek çatıda birleştirildi.
- Kaygı Bozuklukları: OKB ve TSSB artık ayrı bölümlerde sınıflandırılıyor.
- Duygudurum Bozuklukları: Distimi ve majör depresyon "depresif bozukluklar" altında birleştirildi.
- Yeme Bozuklukları: Tıkınırcasına yeme bozukluğu resmi tanı olarak eklendi.
- Madde Kullanımı: "Kötüye kullanım" ve "bağımlılık" kavramları "madde kullanım bozukluğu"nda birleştirildi.
Tanısal Yaklaşımdaki Yenilikler
DSM-5, kategorik sınıflandırmanın yanı sıra boyutsal değerlendirmeye önem verir. Ölçekler ve şiddet derecelendirmeleriyle bozuklukların spektrum içindeki konumu vurgulanır. Kültürel formülasyon envanteri gibi araçlarla kültürel farklılıkların tanıya etkisi dikkate alınır.
Ana Tanı Kategorileri
- Nörogelişimsel Bozukluklar: DEHB, otizm spektrum bozukluğu, öğrenme güçlükleri.
- Şizofreni Spektrumu: Şizofreni, şizoaffektif bozukluk.
- Bipolar ve İlişkili Bozukluklar: Tip I ve Tip II bipolar bozukluk.
- Depresif Bozukluklar: Majör depresyon, distimi.
- Kaygı Bozuklukları: Panik bozukluk, sosyal anksiyete, yaygın anksiyete.
- Obsesif-Kompulsif Bozukluklar: OKB, beden dismorfik bozukluğu.
- Travma ve Stresörle İlişkili Bozukluklar: TSSB, akut stres bozukluğu.
- Dissosiyatif Bozukluklar: Dissosiyatif kimlik bozukluğu.
- Semptomla İlişkili Bozukluklar: Konversiyon bozukluğu, yapay bozukluk.
- Yeme Bozuklukları: Anoreksiya, bulimiya, tıkınırcasına yeme.
Klinik Kullanım ve Eleştiriler
Kılavuz, tanıda güvenilirlik sağlasa da önemli eleştiriler alır:
- Aşırı Tanı Riski: Sınırda semptomların patolojikleştirilmesi
- Farmakolojik Etki: İlaç endüstrisinin tanı kriterlerine etkisi
- Kültürel Sınırlılık: Batı merkezli yaklaşımın global geçerliliği
- Biyobelirteç Eksikliği: Nörobiyolojik verilerin yetersiz kullanımı
Uygulama Alanları ve Önemi
DSM-5, klinik psikolojide tanı koymanın yanı sıra;
- Hukuki düzenlemelerde (cezai sorumluluk değerlendirmesi)
- Akademik araştırmalarda (homojen hasta grupları oluşturma)
- Sağlık politikalarında (kaynak dağılımı)
kritik rol oynar. ICD-11 ile uyumlu olması, uluslararası tanı uyumunu güçlendirir.
Gelecek Güncellemeler
DSM-5’in 2023’te yayınlanan "Metin Revizyonu" (DSM-5-TR) ile:
- Irkçılık ve ayrımcılığın ruh sağlığı etkileri eklendi.
- İntihar riski değerlendirme kriterleri genişletildi.
- Kültürel kavramlar bölümü güncellendi.
