Trikotillomani, kişinin tekrarlayan şekilde kendi saçlarını, kaşlarını, kirpiklerini veya vücudundaki diğer tüyleri çekme dürtüsüyle karakterize edilen bir psikolojik bozukluktur. Bu durum, genellikle stres, kaygı veya gerginlik anlarında tetiklenir ve kişinin günlük yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir. Trikotillomani hakkında bilinmesi gerekenleri, tedavi seçeneklerini ve başa çıkma stratejilerini bu makalede bulabilirsiniz.
Trikotillomani Belirtileri
- Saç, kaş, kirpik veya vücut tüylerini tekrarlayıcı şekilde çekme davranışı.
- Tüyleri çekmeden önce giderek artan bir gerginlik hissi.
- Tüyleri koparırken rahatlama veya haz duyma.
- Saçlarda belirgin incelme, kellik bölgeleri veya kaş/kiprik kaybı.
- Davranışın sosyal veya mesleki işlevselliği bozması.
- Tüyleri çektikten sonra suçluluk veya utanç hissi.
Trikotillomani Neden Olur?
Trikotillomaninin kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik, çevresel ve psikolojik faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülür. Stres, kaygı bozuklukları, depresyon veya mükemmeliyetçi kişilik yapısı bu davranışı tetikleyebilir. Bazı araştırmalar, beyindeki serotonin ve dopamin dengesizliğinin de rol oynadığını öne sürer.
Teşhis Süreci
Trikotillomani teşhisi, bir psikiyatri uzmanı tarafından klinik görüşme ve DSM-5 kriterleri doğrultusunda konulur. Doktor, davranışın sıklığı, tetikleyiciler ve kişinin yaşam kalitesi üzerindeki etkisi hakkında detaylı sorular sorar. Ayırıcı tanı için cilt hastalıkları (saçkıran) veya diğer dürtü kontrol bozuklukları ekarte edilmelidir.
Tedavi Seçenekleri
-
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
- Alışkanlığı Tersine Çevirme Eğitimi: Tüy çekme dürtüsü geldiğinde alternatif davranışlar (yumruk sıkma, stres topu kullanma) geliştirilir.
- Farkındalık Temelli Terapi: Dürtüleri yargılamadan gözlemlemek ve kabul etmek üzerine odaklanılır.
-
İlaç Tedavisi:
- SSRI grubu antidepresanlar (Fluoksetin) kaygı ve dürtüselliği azaltabilir.
- N-Asetilsistein (NAC) takviyesinin bazı hastalarda etkili olduğu gözlemlenmiştir.
-
Destek Grupları:
- Trikotillomani hastaları için oluşturulan online veya yüz yüze gruplar, deneyim paylaşımı ve motivasyon sağlar.
Başa Çıkma Stratejileri
- Tetkikleyicileri Belirleme: Hangi durumların tüy çekme davranışını tetiklediğini not almak (örneğin, yalnız kalınca veya televizyon izlerken).
- Fiziksel Bariyerler: Eldiven takmak, saçları toplamak veya takma kirpik kullanmak.
- Alternatif Aktivite Bulma: Stres topu, tespih veya boyama kitapları gibi ellerin meşgul olmasını sağlayacak araçlar.
- Stres Yönetimi: Yoga, meditasyon veya nefes egzersizleriyle gerginliği azaltmak.
Aile ve Yakınlara Öneriler
- Davranışı eleştirmek yerine, kişiyi tedaviye teşvik edin.
- "Neden yapıyorsun?" gibi suçlayıcı sorulardan kaçının.
- Terapi sürecine katılarak destek olun.
Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?
Tüy çekme davranışı sosyal ilişkileri, iş performansını veya özgüveni etkiliyorsa, bir psikiyatri uzmanından randevu alınmalıdır. Erken müdahale, kalıcı saç kaybı veya cilt hasarını önlemek açısından kritiktir.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
- Düzenli uyku ve dengeli beslenme, stres seviyesini düşürür.
- Hobi edinmek (resim yapmak, bahçe işleri) zihni meşgul tutar.
- Spor yapmak endorfin salgılanmasını artırarak dürtüleri kontrol etmeyi kolaylaştırır.