Yemek yiyememek, fiziksel veya psikolojik kökenli olabilen ve yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyen bir sorundur. İştah kaybı, yutma güçlüğü veya yemek yerken rahatsızlık hissi gibi belirtilerle kendini gösterir. Altta yatan nedenlerin doğru teşhisi, etkili tedavi için kritik önem taşır.
Yaygın Fiziksel Nedenler
Sindirim sistemi kaynaklı problemler en sık karşılaşılan sebeplerdir. Gastrit, ülser, reflü gibi mide rahatsızlıkları yemek sırasında ağrı ve yanmaya yol açarak yemekten kaçınmaya neden olur. Çölyak veya Crohn gibi kronik bağırsak hastalıkları, besin emilimini bozarak iştahı baskılayabilir. Enfeksiyonlar (grip, zatürre, idrar yolu enfeksiyonu) varlığında vücut enerjisini enfeksiyonla savaşa yönlendirdiğinden yeme isteği azalır. Tiroid bezinin az çalışması (hipotiroidi) metabolizmayı yavaşlatarak iştah kaybına sebep olurken, bazı kanser türleri ve kemoterapi tedavileri de tat alma duyusunu değiştirebilir.
Psikolojik Etkenler
Stres, kaygı bozuklukları ve depresyon iştah mekanizmasını doğrudan etkiler. Yoğun endişe hali mide asidi dengesini bozarak yemek intoleransı yaratabilir. Yeme bozuklukları (anoreksiya nervoza, bulimia) yeme davranışını sağlıksız bir şekilde kısıtlayabilir. Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi durumlar da yemekle ilişkili kaçınma davranışları tetikleyebilir.
İlaçlar ve Diğer Faktörler
Antibiyotikler, kemoterapi ilaçları, ağrı kesiciler veya antidepresanlar mide tahrişine veya iştah azalmasına yol açabilir. Koku ve tat alma duyusundaki değişimler (COVID-19 sonrası görülen anosmi gibi) yeme isteğini olumsuz etkiler. Yaşlılıkta tat alma reseptörlerinin zayıflaması, çiğneme güçlüğü veya yalnızlık hissi de önemli etkenlerdir.
Teşhis Sürecinde Yapılanlar
Doktor öncelikle detaylı hasta öyküsü alır: Belirtilerin başlangıç zamanı, eşlik eden şikayetler (ağrı, bulantı), kilo kaybı miktarı ve psikolojik durum sorgulanır. Fizik muayenede karın bölgesi palpasyonu, lenf bezleri ve vital bulgular kontrol edilir. Kan testleri (tam kan sayımı, tiroid fonksiyon testleri, enfeksiyon belirteçleri) ve endoskopi (gastroskopi/kolonoskopi) organik nedenleri araştırmak için kullanılır. Psikiyatrik değerlendirme, psikolojik kökenli iştah kayıplarında yol göstericidir.
Tedavi Yaklaşımları
- Tıbbi Tedaviler: Reflü için proton pompa inhibitörleri, enfeksiyonlarda antibiyotikler, depresyon için antidepresanlar reçete edilir.
- Beslenme Desteği: Diyetisyen eşliğinde yüksek kalorili, küçük porsiyonlu öğünler planlanır. Oral takviyeler veya enteral beslenme önerilebilir.
- Psikoterapiler: Bilişsel davranışçı terapi (BDT) yeme korkusu ve kaygıyı yönetmede etkilidir.
- Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Düzenli uyku, hafif egzersiz ve stres azaltma teknikleri (nefes egzersizleri, yoga) destekleyici rol oynar.
Acil Durum Sinyalleri
Aşağıdaki belirtiler varlığında zaman kaybetmeden sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır:
- 1 haftada vücut ağırlığının %5’inden fazla kilo kaybı
- 48 saati aşan sıvı tüketememe durumu
- Şiddetli karın ağrısı veya kusma
- Kanlı dışkı veya kusmuk
Önleyici Stratejiler
Öğünleri küçük porsiyonlar halinde sık aralıklarla tüketmek mideyi yormaz. Yemekleri iyi çiğnemek ve yavaş yemek sindirimi kolaylaştırır. Su tüketimini öğün aralarında yapmak tokluk hissini önler. Sevilen besinlere öncelik vermek ve yemek ortamını keyifli hale getirmek motivasyonu artırır.
