Uykuda gezmek (somnambulizm), kişinin derin uyku sırasında kalkıp dolaşması, konuşması veya karmaşık eylemler gerçekleştirmesiyle karakterize bir uyku bozukluğudur. Genellikle çocuklarda görülse de yetişkinlerde de devam edebilir ve yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir.
Uykuda Gezmenin Nedenleri
Uykuda gezme, uyku-uyanıklık döngüsündeki geçişlerin bozulmasından kaynaklanır. Derin non-REM uykusu sırasında beyin vücudu tam olarak uyandırmadan motor fonksiyonları aktive eder. Başlıca tetikleyiciler arasında genetik yatkınlık (ailesel geçiş %60-80), uyku yoksunluğu, stres, ateşli hastalıklar, alkol kullanımı ve bazı ilaçlar (sedatifler, antipsikotikler) yer alır.
Belirtiler ve Davranış Örüntüleri
- Basit Eylemler: Yatakta oturma, boş bakışlar, anlamsız konuşmalar.
- Karmaşık Davranışlar: Ev içinde dolaşma, kapıları açma, yemek yeme.
- Tehlikeli Durumlar: Pencereden çıkma girişimi, kesici alet kullanma.
- Sonlanma: Olay genellikle 10-20 dakika sürer ve kişi uyandığında hiçbir şey hatırlamaz.
Teşhis Süreci
Tanı için öncelikle detaylı hasta öyküsü alınır. Eşlik eden durumların ayırıcı tanısı için:
- Uyku Günlüğü: 2 hafta boyunca uyku saatleri ve atak kayıtları tutulur.
- Polisomnografi (PSG): Uyku laboratuvarında beyin dalgaları, kas hareketleri ve göz hareketleri kaydedilir.
- Nörolojik Değerlendirme: Nöbet bozukluklarını ekarte etmek için EEG çekilebilir.
Tedavi Yaklaşımları
- Güvenlik Önlemleri: Pencerelere kilit, merdiven başlarına bariyer yerleştirilmesi.
- Uyku Hijyeni: Düzenli uyku saatleri, kafeinden kaçınma, yatak odasının karanlık olması.
- İlaç Tedavisi: Şiddetli vakalarda klonazepam veya antidepresanlar kısa süreli kullanılabilir.
- Davranışçı Terapiler: Uyanma provası (scheduled awakening) ve hipnoz etkili olabilir.
Acil Müdahale Gerektiren Durumlar
- Kişinin kendine veya başkasına fiziksel zarar vermesi.
- Haftada 2’den fazla atak yaşanması.
- Uyku sırasında nefes durması veya morarma (uyku apnesi şüphesi).
Çocuklarda Özel Yönetim
5-12 yaş arası çocukların %15’inde görülen uykuda gezme genellikle ergenlikle kaybolur. Ebeveynlere öneriler:
- Çocuğu sakince yatağına yönlendirin, uyandırmaya çalışmayın.
- Akşamları aşırı sıvı tüketimini sınırlayın.
- Stres kaynaklarını (sınav, kavga) azaltmaya çalışın.
Yetişkinlerde Risk Faktörleri
30 yaş üstünde başlayan uykuda gezme altta yatan ciddi sorunlara işaret edebilir:
- Narkolepsi veya uyku apnesi.
- Travma sonrası stres bozukluğu.
- Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıklar.
Uzun Vadeli Prognoz
Çocukluk çağında başlayan vakaların %80’i 16 yaşına kadar düzelir. Yetişkinlerde ise kronikleşme riski vardır. Uygun tedaviyle atak sıklığı %70-80 azaltılabilir.
