Tütün bağımlılığı, nikotinin beyindeki ödül merkezlerini etkilemesiyle gelişen kronik bir hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl 8 milyondan fazla insan tütün kullanımına bağlı nedenlerle hayatını kaybetmektedir. Bu bağımlılık yalnızca fiziksel değil, psikolojik ve davranışsal boyutları olan kompleks bir sorundur.
Bağımlılık Belirtileri
- Günde 10’dan fazla sigara içme ihtiyacı hissetmek
- Sigarasız geçen 2-3 saat sonunda huzursuzluk veya konsantrasyon kaybı
- Sabah uyanır uyanmaz ilk 30 dakikada sigara içme dürtüsü
- Sağlık sorunlarına rağmen tüketimi sürdürme
- Sosyal aktiviteleri sigara molalarına göre planlama
Sağlık Üzerindeki Yıkıcı Etkileri
Tütün dumanı 7.000’den fazla kimyasal içerir. Bunlardan 70’i direkt kanserojendir. En sık görülen komplikasyonlar:
- Solunum Sistemi: KOAH, kronik bronşit, akciğer kanseri
- Kardiyovasküler: Koroner arter hastalığı, inme, periferik damar tıkanıklığı
- Onkolojik: Gırtlak, pankreas, mesane ve böbrek kanserleri
- Diğer: Tip 2 diyabet, katarakt, osteoporoz, ülser
Teşhis Kriterleri
Bağımlılık tanısı için Fagerström Testi kullanılır. 6 soruluk bu testte:
- Sabah ilk sigarayı ne kadar sürede içtiğiniz
- Günde tüketilen sigara sayısı
- Sigarayı bırakmayı deneyip başarısız olma sıklığı gibi parametreler değerlendirilir. 6+ puan yüksek bağımlılığı gösterir.
Tedavi Yaklaşımları
-
Farmakolojik Yöntemler:
- Nikotin replasman tedavisi (bant, sakız, pastil)
- Vareniklin (Champix) – dopamin salınımını düzenler
- Bupropion (Zyban) – nikotin yoksunluk semptomlarını azaltır
-
Davranışçı Terapiler:
- Bilişsel davranışçı terapi ile tetikleyicilerin yönetimi
- Motivasyonel görüşmelerle bırakma nedenlerinin pekiştirilmesi
- Nefes egzersizleri ve dikkat dağıtma teknikleri
-
Destek Sistemleri:
- Sigara bırakma poliklinikleri
- Alo 171 Sigara Bırakma Hattı
- Mobil uygulamalarla takip sistemleri
Yoksunluk Belirtileri ve Yönetimi
İlk 72 saat en kritik dönemdir:
- Fiziksel: Baş ağrısı, kabızlık, iştah artışı
- Psikolojik: Anksiyete, depresif duygudurum, uyku bozuklukları
Bu dönemde bol su tüketimi, fiziksel aktivite ve diyet düzenlemesi semptomları hafifletir.
Önleme Stratejileri
- Okullarda 12-18 yaş grubuna yönelik farkındalık eğitimleri
- Tütün ürünlerine %70’leri aşan vergi artışları
- Kamusal alanlarda tam dumansız hava politikaları
- Medyada sert uyarıcı içerikli kampanyalar
Bırakma Sonrası Vücuttaki İyileşmeler
- 20 dakika: Kan basıncı ve nabız normale döner
- 8 saat: Kandaki oksijen seviyesi artar
- 1 yıl: Kalp krizi riski %50 azalır
- 10 yıl: Akciğer kanseri riski sigara içenlerin yarısına düşer
Profesyonel destek alan bireylerde bırakma başarısı 12 kat artmaktadır. Nüks durumunda ise bu süreç normal kabul edilmeli ve yeniden denemekten çekinilmemelidir.
