Tip 1 diyabet, pankreasın insülin üreten beta hücrelerinin otoimmün tahribatı sonucu gelişen kronik bir metabolizma hastalığıdır. Genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde ortaya çıksa da her yaşta görülebilir. İnsülin eksikliği nedeniyle kan şekeri düzeylerinin kontrol altına alınamaması, hayat boyu süren tedavi gerektirir.
Hastalığın Temel Mekanizması
Bağışıklık sisteminin yanlışlıkla pankreastaki insülin üreten hücrelere saldırmasıyla gelişir. Bu süreçte HLA genleri (DR3/DR4) ve çevresel tetikleyiciler (viral enfeksiyonlar, beslenme faktörleri) rol oynar. Tahribat %80-90’a ulaştığında hiperglisemi belirtileri ortaya çıkar.
Belirtiler ve Erken Uyarı İşaretleri
- Aşırı susama (polidipsi) ve sık idrara çıkma (poliüri)
- Ani kilo kaybı (vücudun enerji için yağ ve kas yıkması)
- Sürekli açlık hissi ve yorgunluk
- Bulanık görme
- Ayaklarda uyuşma veya karıncalanma
- Yaraların yavaş iyileşmesi
- Nefeste aseton kokusu (diyabetik ketoasidoz işareti)
Tanı Yöntemleri
- Açlık Kan Şekeri: 126 mg/dL üzeri
- Oral Glukoz Tolerans Testi: 2. saat 200 mg/dL üzeri
- HbA1c: %6.5 veya üzeri
- Otoantikor Testleri: Anti-GAD, Anti-ADA, IA-2 pozitifliği
- C-Peptid Düzeyi: Düşük seviyeler insülin üretim azlığını gösterir
Tedavi Stratejileri
- İnsülin Tedavisi:
- Bazal İnsülin: Glarjin, Degludec (günde 1-2 kez)
- Bolus İnsülin: Aspart, Lispro (yemek öncesi)
- Teknolojik Destekler:
- Sürekli Glukoz İzleme (CGM) sistemleri
- İnsülin pompaları (kombine hibrit sistemler)
- Beslenme Planlaması:
- Karbonhidrat sayımı
- Glisemik indeksi düşük besinler
- Protein/yağ dengesi
Akut ve Kronik Komplikasyonlar
- Diyabetik Ketoasidoz (DKA): Acil müdahale gerektiren hayati risk
- Hipoglisemi: Bilinç kaybına kadar ilerleyebilen düşük şeker
- Retinopati: Körlüğe yol açabilen göz dibi hasarı
- Nefropati: Böbrek yetmezliği
- Nöropati: Ayak yaraları ve amputasyon riski
Yaşam Tarzı Yönetimi
- Egzersiz: Haftada 150 dakika orta tempolu aktivite (kan şekerini %20-30 düşürür)
- Stres Kontrolü: Meditasyon ve düzenli uyku
- Ayak Bakımı: Günlük kontrol ve nemlendirme
- Sigarasız Yaşam: Dolaşım sorunlarını önleme
Psikososyal Destek
Hastalığın getirdiği yük nedeniyle:
- Diyabet eğitim programları
- Psikolog desteği
- Hasta destek grupları
Yenilikçi Tedaviler
- Yapay Pankreas: Otomatik insülin dozlaması
- Kök Hücre Tedavileri: Beta hücre rejenerasyonu
- İmmünoterapi: Otoimmün saldırının baskılanması
Hamilelikte Yönetim
Gebelikte sıkı glisemik kontrol şarttır:
- HbA1c < %6 hedefi
- Fetal ultrason takipleri
- İnsülin doz ayarlamaları
