Şarbon Belirtileri Tedavisi ve Korunma Yöntemleri

Şarbon (antraks), Bacillus anthracis bakterisinin neden olduğu ciddi bir zoonotik (hayvandan insana bulaşan) enfeksiyon hastalığıdır. Özellikle otçul hayvanlarda görülmekle birlikte insanlara temas, solunum veya sindirim yoluyla bulaşabilir. Tarım ve hayvancılıkla uğraşanlar ile laboratuvar çalışanları risk altındadır.

Şarbon Türleri ve Bulaşma Yolları

1. Deri Şarbonu: En yaygın tiptir (%95). Bakteriyle kirlenmiş hayvan ürünleri, toprak veya enfekte hayvanlarla temas sonucu derideki kesi/çatlaklardan girer. "Kara çıban" olarak bilinen ağrısız ülserler oluşur.
2. Akciğer Şarbonu: Sporların solunmasıyla bulaşır. Yün eğiren işçilerde (yüncü hastalığı) ve biyoterör saldırılarında görülür.
3. Sindirim Şarbonu: Enfekte hayvan etlerinin yenmesiyle bulaşır. Bağırsaklarda ülserasyon ve kanamaya yol açar.
4. Enjeksiyon Şarbonu: Kontamine eroin enjeksiyonuyla ilişkilidir.

Şarbonun Klinik Belirtileri

• Deri Şarbonu: Kaşıntılı papül → 2-6 günde siyah merkezli ülser → ödemli çevre doku
• Akciğer Şarbonu: Ateş, nefes darlığı, göğüs ağrısı, hızla ilerleyen solunum yetmezliği
• Sindirim Şarbonu: Kanlı kusma, şiddetli karın ağrısı, ishal
• Ortak Belirtiler: Yüksek ateş, titreme, lenf bezlerinde şişme, septik şok

Tanı Yöntemleri

1. Mikrobiyolojik Testler:
   • Yara kültürü, balgam veya kan örneklerinde Gram boyama
   • Kanlı agarda "pıhtılaşmış yün" görünümlü koloniler
2. Serolojik Testler: ELISA ile antikor tespiti
3. Görüntüleme: Akciğer şarbonunda mediastende genişleme (röntgen/BT)
4. PCR: Bakterinin DNA’sının hızlı tespiti

Tedavi Protokolleri

1. Antibiyotik Tedavisi:
   • Deri şarbonu: Siprofloksasin (500mg 2×1) veya doksisiklin (100mg 2×1) × 7-10 gün
   • Sistemik enfeksiyon: Siprofloksasin + klindamisin/penisilin IV × 14-21 gün
2. Monoklonal Antikor Tedavisi: Raxibakumab (ABthrax) toksin nötralizasyonu için
3. Destek Tedavisi: Sıvı resüsitasyonu, solunum desteği
4. Cerrahi: Deri lezyonlarında debridman kontrendikedir (yayılım riski)

Korunma Stratejileri

1. Mesleki Önlemler:
   • Hayvancılıkla uğraşanlar eldiven/önlük kullanmalı
   • Karkas imhasında %10’luk sodyum hipoklorit solüsyonu kullanımı
2. Aşılama:
   • Risk gruplarına 5 doz şarbon aşısı (0-2-4 haftalar ve 6-12-18 ay)
   • ACIP’nin önerdiği aşı şeması
3. Biyoterör Sonrası Korunma:
   • Maruz kalanlara 60 günlük profilaktik siprofloksasin
   • Temizlikte HEPA filtreli solunum maskeleri
4. Gıda Güvenliği: Etlerin iyi pişirilmesi, şüpheli hayvan etlerinin imhası

Komplikasyonlar ve Prognoz

• Tedavi edilmeyen deri şarbonunda %20 mortalite
• Akciğer şarbonunda tedaviye rağmen %45-90 mortalite
• Menenjit, mediastinit, septik şok
• Geç komplikasyonlar: Renal yetmezlik, DIC

Şarbon ve Halk Sağlığı Yaklaşımı

1. Sürveyans: Hayvan ölümlerinin bildirimi zorunlu hastalıklar kapsamında
2. Karantina: Enfekte hayvanların izolasyonu ve imhası
3. Dezenfeksiyon:
   • Basiller %0.5 hipoklorit ile 10 dakikada inaktive olur
   • Sporlar için %5 hipoklorit 30 dakika veya otoklav (121°C) gereklidir
4. Uluslararası Düzenlemeler: WHO’nun biyolojik silah protokolleri

Risk Gruplarına Öneriler

• Veteriner hekimler, mezbaha çalışanları, deri sanayii işçileri yıllık aşılanmalı
• Endemik bölgelerde (Türkiye’de Doğu Anadolu) hayvan teması sonrası profilaksi
• Laboratuvarda çalışırken BSL-3 güvenlik önlemleri