Saç yolma hastalığı (trikotillomani), kişinin tekrarlayıcı şekilde saçlarını kopararak belirgin saç kaybına yol açan psikiyatrik bir bozukluktur. DSM-5 sınıflandırmasında "dürtü kontrol bozuklukları" arasında yer alır. Bu rahatsızlık, sosyal işlevselliği ciddi şekilde etkileyebilir ve kişinin yaşam kalitesini düşürebilir.
Belirtiler ve Tanı Kriterleri
- Zorlayıcı Saç Koparma: Stresli durumlarda veya otomatik olarak saç, kaş, kirpik yolma davranışı.
- Koparma Öncesi Gerilim: Davranış öncesi artan gerginlik hissi.
- Rahatlama Hissi: Saç koparma sonrası geçici rahatlama.
- Görünür Saç Kaybı: Yama şeklinde kellik alanları veya seyrelmiş saçlar.
- İşlevsel Bozulma: Sosyal ortamlardan kaçınma veya peruk takma ihtiyacı.
Nedenleri ve Tetikleyiciler
- Biyolojik Faktörler: Serotonin dengesizliği, bazı genetik yatkınlıklar.
- Psikolojik Etkenler: Kaygı bozuklukları, depresyon, mükemmeliyetçilik.
- Çevresel Tetikleyiciler: Stresli yaşam olayları (sınav dönemi, aile içi çatışma).
- Nörogelişimsel: Sıklıkla ergenlikte başlar (ortalama başlangıç yaşı 12-13).
Tedavi Yöntemleri
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
- Alışkanlığı Tersine Çevirme: Saç yolma dürtüsü geldiğinde yumruk sıkma veya stres topu kullanma.
- Farkındalık Teknikleri: Dürtüyü tanıma ve tepkiyi erteleme eğitimi.
- Farmakolojik Tedavi:
- SSRI grubu antidepresanlar (Fluoksetin) dürtü kontrolünde etkili.
- N-asetilsistein takviyesinin bazı vakalarda yararı kanıtlanmıştır.
- Destekleyici Yaklaşımlar:
- Saçı koruyan bandana veya eldiven kullanımı.
- Alternatif davranış geliştirme (örgü örme, tespih çekme).
Ailelere ve Hastalara Pratik Öneriler
- Stres Yönetimi: Nefes egzersizleri, yoga veya progresif kas gevşetme teknikleri.
- Çevresel Düzenlemeler: Aynaları kapatmak veya aydınlatmayı azaltmak.
- Destek Grupları: Trikotillomani destek ağlarına katılım (örneğin TLC Vakfı).
- Saç Sağlığı: Koparılan bölgelere hindistancevizi yağı uygulama ve yumuşak fırça kullanımı.
Komplikasyonlar ve Eşlik Eden Sorunlar
- Trikofaji: Koparılan saçların yenmesi (mide-bağırsak tıkanmalarına yol açabilir).
- Cilt Enfeksiyonları: Folikülit veya abseler.
- Psikososyal Etkiler: Özgüven kaybı, sosyal izolasyon, depresyon.
Ne Zaman Psikiyatriste Başvurulmalı?
- Saç yolma günde 1 saatten fazla zaman alıyorsa.
- Sosyal/mesleki işlevselliği bozuyorsa.
- Saç kaybı nedeniyle insanlardan kaçınıyorsa.
- Cilt enfeksiyonu veya karın ağrısı gibi fiziksel şikayetler eşlik ediyorsa.
