Saç ve kıl yeme hastalığı (trikofaji), kişinin saç, kaş, kirpik veya vücut kıllarını kontrolsüzce yeme dürtüsüyle karakterize psikiyatrik bir bozukluktur. Genellikle trikotillomani (saç yolma hastalığı) ile birlikte görülür ve tedavi edilmediğinde hayati risk oluşturan komplikasyonlara yol açabilir.
Hastalığın Tanımı ve Kapsamı
Trikofaji, DSM-5 sınıflandırmasında "dürtü kontrol bozuklukları" arasında yer alır. Hastalar çoğunlukla yedikleri kılların mide-bağırsak sisteminde birikerek trikobezoar adı verilen kıl yumakları oluşturduğunun farkında değildir. Çocuklarda 2-6 yaş arasında başlayabilirken, yetişkinlerde genellikle stres tetikleyicidir.
Belirtiler ve Uyarı İşaretleri
- Saç veya vücut kıllarında belirgin seyrelme
- Dişlerde aşınma ve çene ekleminde ağrı
- Tekrarlayan karın ağrısı, bulantı ve kusma
- Dışkıda gözle görülür kıl parçaları
- Bağırsak tıkanıklığı belirtileri (şiddetli kabızlık, gaz çıkaramama)
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Psikolojik Temeller: Anksiyete, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu
- Nörobiyolojik Faktörler: Serotonin dengesizliği, bazal ganglion işlev bozukluğu
- Çevresel Tetikleyiciler: Aile içi çatışma, akademik baskı, istismar öyküsü
- Eşlik Eden Bozukluklar: OKB, otizm spektrum bozukluğu, beden dismorfik bozukluğu
Teşhis Yöntemleri
- Klinik Değerlendirme: Psikiyatri uzmanı tarafından yapılan yapılandırılmış görüşme
- Görüntüleme:
- Abdominal ultrason ve BT ile trikobezoar tespiti
- Endoskopi ile mide içi kıl yumaklarının doğrudan görülmesi
- Laboratuvar Testleri: Dışkıda kıl analizi, anemi taraması
Tedavi Protokolleri
A. Psikoterapi Yöntemleri:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Dürtü kontrol stratejileri ve alternatif başa çıkma mekanizmaları
- Alışkanlığı Tersine Çevirme Eğitimi: Farkındalık artırıcı egzersizler
- Aile Terapisi: Özellikle çocuk hastalarda ebeveyn tutumlarının düzenlenmesi
B. Farmakolojik Tedavi:
- SSRI grubu antidepresanlar (Fluoksetin)
- Dürtü kontrolü için antipsikotikler (Risperidon)
- Anksiyete azaltıcı ajanlar (Buspiron)
C. Cerrahi Müdahale:
- Endoskopik Trikobezoar Çıkarımı: <5 cm yumaklarda tercih edilir
- Laparotomi: Bağırsak tıkanıklığı veya perforasyon acil durumlarında
Komplikasyonlar ve Acil Durumlar
- Mide-Bağırsak Tıkanıklığı: Klinik bulgular arasında şiddetli kramp tarzı ağrı ve kusma
- Perforasyon: Karında sertlik ve rebound hassasiyet
- Malnütrisyon: Kıl yumaklarının besin emilimini engellemesi
- Diş Minesi Kaybı: Kronik çiğneme nedeniyle dişlerde aşırı aşınma
Önleme ve Yaşam Tarzı Önerileri
- Stres yönetimi için yoga ve nefes egzersizleri
- Saçlara acı oje sürme gibi davranışsal engelleme teknikleri
- Dürtü anında kullanılabilecek stres topu veya sakız
- Düzenli psikiyatrik takip ve aile desteği
Hangi Uzmanlara Başvurulmalı?
- İlk değerlendirme için psikiyatri
- Fiziksel komplikasyonlarda gastroenteroloji ve genel cerrahi
- Çocuk hastalarda çocuk ve ergen psikiyatrisi
