Puberte prekoks, çocuklarda ergenlik belirtilerinin normalden erken başlamasıdır. Kızlarda 8 yaşından, erkeklerde 9 yaşından önce ergenlik bulgularının ortaya çıkması bu tanıyı alır. Merkezi sinir sistemi kaynaklı (gerçek) ve periferik kaynaklı (yalancı) olmak üzere iki ana tipte görülür. Erken tanı ve tedavi, çocuğun fiziksel ve psikolojik sağlığı için kritik önem taşır.
Puberte Prekoks Nedenleri
Gerçek puberte prekoks, hipotalamus-hipofiz-gonad ekseninin erken aktivasyonuyla gelişir. Beyin tümörleri, menenjit sonrası komplikasyonlar veya kafa travması bu durumu tetikleyebilir. Yalancı puberte prekoks ise böbrek üstü bezi tümörleri, over kistleri veya testiste Leydig hücre bozuklukları gibi periferik nedenlerle ortaya çıkar. Ayrıca genetik mutasyonlar (MKRN3 geni) ve obezite önemli risk faktörleridir.
Belirtiler ve Klinik Bulgular
Kızlarda meme tomurcuklanması, genital bölgede kıllanma ve ilk adet kanamasının erken başlaması tipik belirtilerdir. Erkeklerde testis büyümesi, penis gelişimi ve yüzde kıllanma gözlenir. Her iki cinsiyette de hızlı boy uzaması, ter kokusunda değişim ve sivilce oluşumu dikkat çeker. Kemik yaşının takvim yaşından ileri olması karakteristiktir.
Teşhis Süreci
Tanıda ilk adım detaylı öykü ve fizik muayenedir. Kemik yaşı tayini için el-bilek grafisi çekilir. Pelvik ultrason ile kızlarda over volümü, erkeklerde testiküler patolojiler değerlendirilir. Kan testlerinde FSH, LH, östrojen/testosteron düzeyleri ölçülür. Merkezi tipi doğrulamak için GnRH uyarı testi uygulanır. MR görüntüleme ile hipotalamik lezyonlar araştırılır.
Tedavi Yaklaşımları
Merkezi puberte prekoks tedavisinde GnRH analogları (aylık veya 3 aylık enjeksiyonlar) kullanılır. Bu ilaçlar hormon salınımını baskılayarak ergenliği durdurur. Yalancı tipte altta yatan neden tedavi edilir: over kistlerinde cerrahi, adrenal tümörlerde rezeksiyon gibi. Kemikleşme hızını azaltmak için aromataz inhibitörleri ender durumlarda kullanılır. Tedavi süresi ortalama 2-4 yıldır.
Psikolojik Etkiler
Erken ergenlik çocuklarda kaygı, depresyon ve sosyal izolasyona yol açabilir. Vücut imajı kaygıları ve akran zorbalığı sık görülür. Aile danışmanlığı ve psikoterapi bu süreçte önemlidir. Okulda öğretmenlerin bilgilendirilmesi, çocuğun adaptasyonunu kolaylaştırır.
Risk Faktörleri
Kız çocukları, erkeklere göre 10 kat daha fazla risk altındadır. Obezite, endokrin bozucu kimyasallara maruziyet (plastik, böcek ilacı) ve aile öyküsü diğer risk faktörleridir. Beslenmede hormonlu gıdalardan kaçınmak ve düzenli egzersiz korunmada etkilidir.
Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?
Kızlarda 8 yaş öncesi meme büyümesi veya kıllanma, erkeklerde 9 yaş öncesi testis büyümesi acil değerlendirme gerektirir. Boy uzama hızında ani artış ve kemik ağrıları da uyarıcı semptomlardır. Çocuk endokrinoloji uzmanı tanı ve tedaviyi yönetir.
Takip ve İzlem
Tedavi süresince 3-6 aylık aralıklarla boy-kilo ölçümü ve hormon testleri yapılır. Kemik yaşı değerlendirmesi yılda bir tekrarlanır. Tedavi sonlandırıldıktan sonra doğal ergenlik sürecinin başlaması 6-18 ay içinde beklenir.
