Kateter, vücut boşluklarına, damarlara veya kanallara sıvı iletmek, sıvı çekmek ya da tanısal amaçlarla erişim sağlamak için kullanılan esnek, ince bir tıbbi tüptür. Tıbbın birçok alanında hayati önem taşıyan bu araçlar, geçici veya kalıcı olarak uygulanabilir. İşte kateterler hakkında bilinmesi gerekenler:
Kateter Türleri ve Özellikleri
Kateterler kullanım amacına ve uygulama bölgesine göre çeşitlilik gösterir. En yaygın türler şunlardır:
- Üriner Kateter: İdrarın mesaneden dışarı alınmasını sağlar. Foley kateteri (geçici) ve suprapubik kateter (cerrahi yerleşimli) olarak ikiye ayrılır.
- Santral Venöz Kateter (SVK): Boyun veya göğüsten büyük damarlara yerleştirilir. Kemoterapi, uzun süreli antibiyotik tedavisi veya parenteral beslenme için kullanılır.
- Periferik Kateter: Kol damarlarına yerleştirilen kısa süreli damar yolu sağlar.
- Kalp Kateteri: Anjiyografi veya stent uygulamalarında koroner damarlara erişim için kullanılır.
- Epidural Kateter: Ağrı yönetimi için omurilik çevresine lokal anestezik verilmesini sağlar.
Kateter Uygulama Alanları
Kateterler, tanı ve tedavi süreçlerinde kritik rol oynar. Ürolojide idrar retansiyonu (mesanedeki idrarın boşaltılamaması) olan hastalarda üriner kateter kullanılır. Yoğun bakım ünitelerinde santral venöz kateterlerle hastaların sıvı ve ilaç ihtiyaçları karşılanır. Kardiyolojide ise kalp kateterizasyonu ile damar tıkanıklıkları tespit edilir ve müdahale edilir. Epidural kateterler, doğum sırasında veya büyük cerrahi operasyonlarda ağrı kontrolünde etkilidir.
Kateter Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Kateter takılması steril koşullarda yapılmalıdır. Enfeksiyon riskini azaltmak için cilt temizliği antiseptik solüsyonlarla sağlanır. Üriner kateterlerde idrar torbasının düzenli boşaltılması ve hijyen kurallarına uyulması önemlidir. Santral kateterlerde ise pansumanların hava geçirmez şekilde kapatılması ve periyodik olarak değiştirilmesi gerekir. Hastalar, kateter bölgesinde kızarıklık, şişlik veya ağrı gibi enfeksiyon belirtileri fark ederse derhal sağlık ekibine bildirmelidir.
Kateter Kaynaklı Komplikasyonlar
Kateter kullanımı bazı riskler taşır. Üriner kateterlerde idrar yolu enfeksiyonu (İYE) sık görülür. Santral kateterlerde ise kan pıhtısı (tromboz) veya hava embolisi riski vardır. Uzun süreli kateter kullanımında doku hasarı veya kateterin tıkanması da mümkündür. Bu nedenle kateterler mümkün olan en kısa sürede çıkarılmalı ve gereksiz kullanımdan kaçınılmalıdır.
Kateter Bakımı ve Hijyen İpuçları
- Üriner kateterlerde günlük perineal temizlik yapılmalı ve drenaj sistemi kapalı tutulmalıdır.
- Santral kateter pansumanları her 7 günde bir veya kirlendiğinde değiştirilmelidir.
- Kateter bağlantı noktaları alkollü bezlerle silinerek kontaminasyon önlenmelidir.
- Hastalar kateter tüpünü bükmemeye ve çekmemeye özen göstermelidir.
Kateter Çıkarılması Sonrası Bakım
Kateter çıkarıldıktan sonra bölge temiz tutulmalı ve enfeksiyon belirtileri izlenmelidir. Üriner kateter sonrası idrar yapmada zorluk yaşanırsa mesajaj veya ılık kompres uygulanabilir. Santral kateter çıkarımı sonrası kanama kontrolü için baskı uygulanır ve hasta en az 30 dakika gözlem altında tutulur.
Hangi Durumlarda Kateter Kullanılmalıdır?
Kateter uygulaması ancak tıbbi gereklilik halinde yapılmalıdır. İdrar çıkışının izlenmesi gereken ameliyat sonrası dönemler, şok tablosu veya nörolojik disfonksiyon gibi durumlar üriner kateter kullanımını gerektirebilir. Santral kateterler ise uzun süreli damar yolu ihtiyacı olan hastalarda tercih edilir.
Kateter Seçiminde Nelere Dikkat Edilir?
Kateter seçimi hastanın klinik durumuna, ihtiyacın süresine ve uygulama bölgesine göre yapılır. Örneğin, kısa süreli damar erişimi için periferik kateter yeterliyken, kemoterapi alan hastalarda kalıcı port kateterler tercih edilir. Malzeme seçiminde lateks alerjisi olanlar için silikon bazlı kateterler kullanılmalıdır.