Tüberküloz (verem), Mycobacterium tuberculosis bakterisinin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya nüfusunun yaklaşık dörtte biri bu bakteriyle enfekte olmuş durumdadır. Akciğerleri hedef almasına rağmen lenf bezleri, böbrekler, beyin ve kemikler gibi diğer organları da etkileyebilir.
Hastalığın Bulaşma Mekanizması
Bakteri, aktif akciğer tüberkülozu olan kişilerin öksürük veya hapşırıkla yaydığı damlacıklar yoluyla solunum sisteminden bulaşır. Kapalı ve kalabalık ortamlar (cezaevleri, toplu yaşam alanları) bulaş riskini artırır. Enfekte olan herkes hasta olmaz; vücut direnci yüksek bireylerde bakteri latent (uyur) formda kalabilir.
Belirtiler ve Klinik Seyir
- Akciğer Tüberkülozu: 3 haftadan uzun süren balgamlı öksürük, göğüs ağrısı, kanlı balgam, gece terlemeleri ve açıklanamayan kilo kaybı.
- Ekstrapulmoner Tüberküloz: Etkilenen organa göre değişir; lenf bezlerinde şişlik, idrarda kan, eklem ağrıları veya menenjit bulguları.
- Sistemik Belirtiler: Sürekli yorgunluk, ateş ve iştahsızlık.
Teşhis Yöntemleri
- Tüberkülin Deri Testi (PPD): Cilt altına enjekte edilen antijene vücudun tepkisi ölçülür.
- Balgam Tetkikleri: Asit-fast boyama (AFB) ve kültür ile bakteri tespiti. Kültür sonucu 2-8 hafta sürebilir.
- Görüntüleme: Akciğer grafisi veya BT’de kavite (boşluk) veya granülomlar.
- IGRA Testi: Kandaki spesifik interferon-gamma düzeyini ölçen moleküler test.
- Biyopsi: Lenf bezi veya doku örneklerinde histopatolojik inceleme.
Tedavi Protokolleri
Tedavi 6-9 ay süren çoklu ilaç rejimleri gerektirir:
- Standart Tedavi: İzoniyazid, rifampisin, pirazinamid ve etambutol ile başlangıç fazı (2 ay), ardından izoniyazid + rifampisin ile devam (4-7 ay).
- Dirençli Vakalar: Çoklu ilaç direnci (MDR-TB) durumunda florokinolonlar ve enjekte edilebilir ilaçlar (amikasin) kullanılır.
- Doğrudan Gözetimli Tedavi (DGT): İlaçların sağlık personeli gözetiminde içirilmesi tedavi başarısını %90’a çıkarır.
Risk Grupları ve Komplikasyonlar
- Yüksek Riskli Gruplar: HIV pozitif bireyler, diyabet hastaları, sigara kullanıcıları ve immünsupresif ilaç kullananlar.
- Komplikasyonlar: Akciğerde fibrozis, böbrek yetmezliği, omurga deformitesi (Pott hastalığı) veya sepsis.
Korunma Stratejileri
- BCG Aşısı: Özellikle çocuklarda ağır formları önlemede %70 etkili.
- Hava Yolu Önlemleri: Hastanelerde negatif basınçlı odalar ve UV hava sterilizasyonu.
- Kimyasal Profilaksi: Latent enfeksiyonu olanlara 6-9 ay izoniyazid koruması.
- Toplumsal Yaklaşım: Kamusal alanlarda havalandırma standartlarının iyileştirilmesi.
Dünyada ve Türkiye’de Durum
Türkiye’de yıllık vaka sayısı 100.000’de 15’tir. DSÖ’nün 2035 hedefi, tüberküloza bağlı ölümleri %95 azaltmaktır. Tedavi başarısızlığının temel nedenleri arasında ilaç yan etkileri (karaciğer toksisitesi) ve tedavi uyumsuzluğu yer alır.
Hasta Yönetimi ve Sosyal Destek
Hastaların beslenme programlarıyla desteklenmesi ve psikososyal danışmanlık alması tedavi sürecini olumlu etkiler. Ayrımcılıkla mücadele için toplum eğitimleri hastalığın damgalanmasını önlemede kritik rol oynar.
