Kleptomani, kişinin ihtiyaç duymadığı veya maddi değeri düşük nesneleri çalma dürtüsüne karşı koyamadığı bir dürtü kontrol bozukluğudur. Bu rahatsızlık, çalma eyleminin ardından yoğun suçluluk duygularına rağmen tekrarlayan davranışlarla karakterizedir. Toplumda nadir görülse de bireyin sosyal hayatını, ilişkilerini ve yasal durumunu ciddi şekilde etkiler.
Kleptomaninin Temel Belirtileri
Hastalığın en ayırt edici özelliği, önceden planlanmamış ani çalma eylemleridir. Kişi genellikle çaldığı nesneye maddi ihtiyaç duymaz ve çoğu zaman değersiz eşyaları (kalem, makyaj malzemesi, küçük süs eşyaları) hedef alır. Eylem öncesinde giderek artan bir gerilim hissi yaşanırken, çalma eylemi sonrasında geçici bir rahatlama duygusu oluşur. Ancak bu rahatlamayı hızla derin pişmanlık ve utanç duyguları takip eder.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
Kleptomaninin kesin nedeni bilinmemekle birlikte biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülür. Beyindeki serotonin ve dopamin dengesizlikleri dürtü kontrolünü zorlaştırabilir. Aile öyküsünde obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), madde kullanımı veya diğer dürtü kontrol bozuklukları olan bireylerde risk artar. Travmatik yaşam olayları ve stres yönetimi zorlukları da tetikleyici rol oynayabilir.
Tanı Sürecindeki Kriterler
Tanı için DSM-5 kriterleri şunları gerektirir:
- Tekrarlayan ve karşı konulamayan çalma dürtüleri
- Çalınan nesnelere maddi ihtiyaç duyulmaması
- Eylem öncesi artan gerilim ve eylem sonrası rahatlama
- Çalmanın öfke veya halüsinasyonlara bağlı olmaması
- Davranışın başka bir psikiyatrik bozuklukla açıklanamaması
Tedavi Yaklaşımları
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Dürtüleri tanıma, alternatif tepkiler geliştirme ve duygu düzenleme becerileri üzerinde çalışılır. Maruz bırakma tepki önleme (ERP) teknikleriyle dürtülere karşı tolerans geliştirilir.
İlaç Tedavisi: Seçici serotonin gerialım inhibitörleri (SSRI’lar) veya naltrekson gibi dürtü kontrolünü düzenleyen ilaçlar reçete edilebilir.
Grup Terapisi: Benzer deneyimleri paylaşan bireylerle destek grupları, utanç duygusunu azaltmada etkilidir.
Yasal ve Sosyal Boyut
Kleptomani tanısı yasal sorumluluğu ortadan kaldırmaz. Hastalar sıklıkla tutuklanma, iş kaybı veya sosyal izolasyonla karşılaşır. Bu nedenle tedavi sürecine hukuki danışmanlık entegre edilmesi önem taşır. Aile terapisi de yakınların hastalığı anlaması ve destek mekanizmaları oluşturması için kritiktir.
Önleme ve Başa Çıkma Stratejileri
- Stres yönetimi için meditasyon ve nefes egzersizleri
- Dürtü tetikleyicilerinin (alışveriş merkezleri, marketler) önceden belirlenmesi
- Güvenilir bir kişiyle "acil durum iletişim planı" oluşturma
- Düzenli psikiyatrik takip ve ilaç uyumu
Kleptomani tedavi edilebilir bir rahatsızlıktır. Erken müdahale ile hastaların %70’inde semptomlarda belirgin azalma sağlanabilir. Şüphe durumunda psikiyatri uzmanına başvurmak, kişinin hayatını yeniden inşa etmesinde ilk adımdır.
