Epstein-Barr virüsü (EBV), dünya nüfusunun %90’ını hayatlarının bir döneminde enfekte eden yaygın bir herpesvirüs ailesi üyesidir. En çok enfeksiyöz mononükleoz (öpücük hastalığı) ile ilişkilendirilen bu virüs, bağışıklık sistemi zayıf bireylerde ve bazı koşullarda ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Epstein-Barr Virüsü Nedir?
EBV, 1964’te Michael Epstein ve Yvonne Barr tarafından keşfedilen, insanlarda lenfositleri ve epitel hücrelerini hedef alan bir DNA virüsüdür. Enfekte bireylerde ömür boyu latent (uyku) halde kalabilir ve zaman zaman reaktive olabilir. Özellikle ergenlik döneminde geçirilen enfeksiyonlar, %35-50 oranında enfeksiyöz mononükleoza dönüşür.
Bulaşma Yolları ve Risk Grupları
Virüsün primer bulaşma yolu enfekte tükürük ile temas sonucu gerçekleşir. Öpüşme, ortak bardak kullanımı veya hapşırıkla yayılan damlacıklar risk oluşturur. Kan nakli ve organ transplantasyonu ile bulaşma nadirdir. 1-6 haftalık kuluçka süresinden sonra semptomlar başlar. Bağışıklık yetmezliği olanlar, organ nakli hastaları ve Afrika kökenli bireylerde Burkitt lenfoma riski artar.
Belirtiler ve Klinik Seyir
Enfeksiyöz mononükleozda tipik olarak 2-4 hafta süren şiddetli boğaz ağrısı, ateş ve lenf bezlerinde şişme görülür. Dalak büyümesi (splenomegali) %50 vakada gelişir ve ani travmalarda yırtılma riski taşır. Diğer semptomlar arasında yorgunluk, karaciğer enzim yüksekliği ve döküntü yer alır. Çocuklarda genellikle asemptomatik seyrederken, 40 yaş üstü bireylerde karaciğer tutulumu daha belirgindir.
Teşhis Yöntemleri
Heterofil antikor testi (Monospot) akut enfeksiyonda %85 duyarlılıkla ilk tercihtir. Şüpheli vakalarda EBV-VCA IgM/IgG ve EBNA IgG serolojisi ile tanı doğrulanır. Atipik lenfosit sayımı periferik yaymada %70 vakada pozitiftir. PCR yöntemi ise immün yetmezlikli hastalarda viral yük takibinde kullanılır.
Tedavi ve Yönetim
Spesifik antiviral tedavi bulunmamaktadır. Semptomatik tedavide NSAID’ler ve kortikosteroidler (şiddetli tonsil hipertrofisinde) kullanılır. Hastalara 3-6 hafta kontakt sporlardan kaçınma (dalak rüptürü riski nedeniyle), alkol kısıtlaması ve hidrasyon önerilir. Bağışıklık yetmezliği olanlarda asiklovir veya gansiklovir reçete edilebilir.
Komplikasyonlar ve Uzun Dönem Etkileri
Akut dönemde havayolu obstrüksiyonu, hemolitik anemi veya menenjit gelişebilir. Kronik komplikasyonlar arasında multipl skleroz, otoimmün hepatit ve kronik yorgunluk sendromu riski artışı gözlenir. EBV; nazofarenks karsinomu, Hodgkin lenfoma ve mide kanseri ile ilişkilendirilmiştir.
Korunma ve Önlemler
Aşı çalışmaları devam etmekle birlikte lisanslı bir aşı mevcut değildir. Enfeksiyondan korunmada:
- Ortak eşya kullanımından kaçınılması
- El hijyenine dikkat edilmesi
- Bağışıklığı baskılanmış bireylerin enfekte kişilerle temasının sınırlanması
- Organ nakli öncesi seronegatif alıcılara profilaktik tedavi
gibi önlemler etkilidir.
Takip ve İzlem
Semptomların 4 haftayı geçmesi durumunda kronik EBV enfeksiyonu araştırılmalıdır. Dalak büyümesi olan hastalara 8 hafta sonra kontrol ultrasonu önerilir. Persistan ateş veya lenfadenopatide malignite ekarte edilmeli, immün yetmezlik durumlarında düzenli viral yük takibi yapılmalıdır.
