Endokrin sistem, hormon üretimi ve düzenlemesiyle vücut fonksiyonlarının dengede kalmasını sağlayan kritik bir ağdır. Tiroid, pankreas, böbreküstü bezleri gibi organları kapsayan bu sistemde oluşan bozukluklar, metabolizma, büyüme, üreme ve enerji dengesini derinden etkiler. İşte endokrin hastalıkların türleri, teşhis ve tedavi süreçleri:
Endokrin Sistem Nedir ve Neden Önemlidir?
Hormon salgılayan bezlerden oluşan endokrin sistem, iç salgıları kan dolaşımına vererek organlar arası iletişimi sağlar. Büyüme hormonu, insülin, tiroid hormonları gibi kimyasal haberciler; metabolizma hızı, kan şekeri seviyesi, stres yanıtı ve cinsel gelişim gibi hayati süreçleri kontrol eder.
Yaygın Endokrin Hastalıklar ve Belirtileri
-
Diyabet (Şeker Hastalığı):
- Tip 1 Diyabet: Pankreastaki insülin üreten hücrelerin tahribi sonucu gelişir. Sık idrara çıkma, aşırı susama ve ani kilo kaybı başlıca belirtilerdir.
- Tip 2 Diyabet: İnsülin direnciyle karakterizedir. Yorgunluk, bulanık görme ve yaraların geç iyileşmesi tipik semptomlardır.
- Gebelik Diyabeti: Hamilelikte ortaya çıkan geçici insülin direncidir.
-
Tiroid Hastalıkları:
- Hipotiroidi: Tiroid hormon yetersizliği. Halsizlik, kilo artışı, saç dökülmesi.
- Hipertiroidi: Hormon fazlalığı. Çarpıntı, sinirlilik, istemsiz kilo kaybı.
- Hashimoto Tiroiditi: Otoimmün kökenli kronik iltihaplanma.
-
Böbreküstü Bezi Bozuklukları:
- Cushing Sendromu: Kortizol fazlalığı. "Ay yüzü" görünümü, karın çevresinde yağ birikimi.
- Addison Hastalığı: Kortizol yetmezliği. Tuz krizi, hiperpigmentasyon.
-
Hipofiz Bezi Hastalıkları:
- Prolaktinoma: Prolaktin hormonu fazlalığı. Adet düzensizliği, memeden süt gelmesi.
- Akromegali: Büyüme hormonu aşırı salınımı. El-ayaklarda anormal büyüme.
Teşhis Yöntemleri
- Kan Testleri: TSH, T3-T4, açlık kan şekeri, HbA1c, kortizol seviyeleri.
- Görüntüleme: Tiroid ultrasonu, hipofiz MR’ı, adrenal BT.
- Hormon Uyarı Testleri: ACTH stimülasyon testi, glukoz tolerans testi.
Tedavi Yaklaşımları
- Diyabet Yönetimi:
- Tip 1’de insülin pompası veya enjeksiyonları.
- Tip 2’de metformin, SGLT2 inhibitörleri ile yaşam tarzı değişiklikleri.
- Tiroid Tedavisi:
- Hipotiroidide levotiroksin replasmanı.
- Hipertiroidide propiltiyourasil veya radyoaktif iyot tedavisi.
- Adrenal Bozukluklar:
- Cushing’de cerrahi (adenomektomi).
- Addison’da hidrokortizon replasmanı.
Komplikasyonlar ve Risk Faktörleri
- Kontrolsüz diyabet; böbrek yetmezliği, retinopati, nöropati riski taşır.
- Tedavi edilmeyen hipotiroidi; kalp yetmezliği, koma ile sonuçlanabilir.
- Obezite, aile öyküsü, otoimmün hastalıklar başlıca risk faktörleridir.
Korunma ve Yaşam Tarzı Önerileri
- Düzenli egzersiz ve Akdeniz diyeti ile insülin direnci önlenebilir.
- İyotlu tuz kullanımı tiroid sağlığı için kritiktir.
- Stres yönetimi (yoga, meditasyon) kortizol dengesini korur.
Ne Zaman Endokrinoloji Uzmanına Başvurulmalı?
- Açıklanamayan kilo değişimleri,
- Susuzluk hissi ve sık idrara çıkma,
- Kalıcı yorgunluk veya çarpıntı şikayetleri,
- Boyun bölgesinde şişlik (guatr).
Endokrin hastalıkların erken teşhisi, geri dönüşümsüz hasarları önlemede hayati önem taşır. Düzenli kontroller ve bireyselleştirilmiş tedavilerle yaşam kalitesi korunabilir.
