Diyabet (şeker hastalığı), vücudun insülin üretiminde veya kullanımında yaşanan sorunlar nedeniyle kan şekerinin yükselmesiyle karakterize kronik bir metabolizma hastalığıdır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya çapında 422 milyondan fazla insanı etkileyen diyabet, kontrol altına alınmadığında kalp-damar hastalıkları, böbrek yetmezliği ve görme kaybı gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Diyabet Türleri ve Mekanizmaları
Diyabetin farklı tipleri, altta yatan nedenlere göre sınıflandırılır:
- Tip 1 Diyabet: Pankreasın insülin üreten beta hücrelerinin otoimmün saldırıyla tahribatı sonucu gelişir. Genellikle çocukluk veya ergenlikte ortaya çıkar.
- Tip 2 Diyabet: Hücrelerin insüline direnç geliştirmesi ve pankreasın yetersiz insülin üretmesiyle oluşur. Yetişkinlerde daha sık görülür.
- Gestasyonel Diyabet: Gebelik sırasında hormonal değişimlerle tetiklenen geçici bir formdur.
- Diğer Tipler: Pankreatit, genetik sendromlar veya ilaç kaynaklı gelişebilir.
Risk Faktörleri ve Nedenleri
- Tip 1 İçin: Aile öyküsü, genetik yatkınlık (HLA gen grubu), coğrafi faktörler.
- Tip 2 İçin: Obezite, fiziksel hareketsizlik, ileri yaş, polikistik over sendromu.
- Değiştirilebilir Faktörler: Trans yağ içeren beslenme, sigara kullanımı, stres yönetimi eksikliği.
Klinik Belirtiler ve İşaretler
- Sık idrara çıkma ve aşırı susama
- Nedensiz kilo kaybı veya iştah artışı
- Kronik yorgunluk ve enerji düşüklüğü
- Bulanık görme ve yaraların geç iyileşmesi
- Ellerde/ayaklarda uyuşma veya karıncalanma
Tanı Yöntemleri
- Açlık Kan Şekeri: 126 mg/dL üzeri
- Oral Glukoz Tolerans Testi: 200 mg/dL üzeri
- HbA1c: %6.5 veya üzeri
- Rastgele Kan Şekeri: 200 mg/dL üzeri + semptom varlığı
Tedavi Yaklaşımları
- Tip 1 Diyabet:
- Bazal-bolus insülin tedavisi (enjeksiyon/pompa)
- Kan şekeri sürekli izleme sistemleri (CGM)
- Tip 2 Diyabet:
- Metformin, SGLT2 inhibitörleri, GLP-1 reseptör agonistleri
- Yaşam tarzı değişiklikleri: %7-10 kilo kaybı
- Tüm Tipler İçin:
- Karbonhidrat sayımı eğitimi
- Haftada 150 dakika orta tempolu egzersiz
Komplikasyonlar ve Önleme
- Akut: Hipoglisemi, diyabetik ketoasidoz
- Kronik:
- Retinopati (körlük riski)
- Nefropati (diyaliz gereksinimi)
- Nöropati (ayak ülserleri)
- Kardiyovasküler hastalıklar
- Önleyici Stratejiler:
- HbA1c hedefi <%7
- Tansiyon kontrolü (<130/80 mmHg)
- LDL kolesterol <100 mg/dL
Beslenme ve Yaşam Tarzı Önerileri
- Besin Seçimi: Tam tahıllar, baklagiller, yağlı balıklar, renkli sebzeler
- Sınırlanacaklar: İşlenmiş gıdalar, şekerli içecekler, trans yağlar
- Egzersiz: Direnç antrenmanı + aerobik kombinasyonu
- Stres Yönetimi: Mindfulness ve uyku düzeni
Güncel Araştırmalar ve Yenilikler
- Yapay pankreas sistemleri
- Kök hücre ile beta hücre regenerasyonu
- Oral insülin çalışmaları
- Diyabete özel dijital sağlık uygulamaları
Diyabet yönetimi multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Endokrinoloji uzmanı, diyetisyen ve diyabet eğitim hemşiresinden oluşan ekip, hastaların yaşam kalitesini artırmada kritik rol oynar.
